نقش الیاف کشمیر در صنعت مد

الیاف کشمیر به خاطر کمیاب بودن و خلوص فوق العاده نرم خود، خواهان زیادی دارند، بنابراین امروزه استفاده از آنها در تولید لباس های کژوال و ارزان قیمت خصوصاً لباس های ورزشی بسیار متداول شده است و همین موضوع باعث شده تا پارچه کشمیر فراتر از یک ویترین لوکس باشد. اما این روند برای مراتعی که تولید کشمیر به آنها وابسته است، عواقب زیست محیطی حادی را به وجود می آورد. کشمیر که به عنوان الیاف الماسی نیز معروف است، از پشم زیرین و ظریف بدن بزهای لانیگر هیرکوس (hircus laniger) به دست می آید. این بزها معمولاً در مراتع طبیعی که عمدتاً در استپ های آسیای میانه و شرقی قرار دارند، می چرند. ظرافت، طول و رنگ این الیاف، ارزش کشمیر را تعیین می کند.
الیاف پشم کشمیری، محکم تر و گرم تر از پشم هستند، به راحتی رنگ می شوند و می توان آنها را با الیاف دیگر مخلوط کرد. زمانیکه پشم بزها در طول بهار می ریزد، چوپان ها آنها را شانه کرده و می چینند. تاجران و عمل آوران پشم، این کشمیر های خام را خریداری می کنند و سپس آنها را به کارخانه می برند تا تمیز شده (شسته شوند) و سپس براساس کیفیت و رنگ دسته بندی گردند. ممکن است پشم های زبر بیرونی به همراه پشم های ظریف بافته شوند و باعث افت کیفیت پارچه های کشمیری شوند، بنابراین به آرامی و بدون اینکه به پشم های ظریف زیرین آسیبی وارد شود، از آنها جدا می شوند.
سالانه حدود 6500 تن کشمیر خالص در سراسر جهان تولید می شود، البته این میزان کشمیر از 15000 تا 20000 تن کشمیر خام به دست می آید (این میزان را با 1.1 میلیون تن پشم گوسفند خام پاک شده در سطح جهان مقایسه کنید). برای تولید یک ژاکت باید پشم یک ساله چهار عدد بز مورد استفاده قرار گیرد، به همین دلیل پشم کشمیری، گران قیمت است.

تغییرات بازار، تهدیدی برای منابع خام

چهار کشور عمده صادر کننده کشمیر خام عبارتند از: چین با 70% از تولید جهانی، جمهوری مغولستان با 15% تا 20% از تولید جهانی، و ایران و افغانستان جمعاً با 10% تا 15% از تولید جهانی. ایالات متحده آمریکا، اروپا (انگلیس و ایتالیا)، ژاپن و به طور گسترده ای چین، بازارهای اصلی پوشاک کشمیر در سطح جهان هستند.
محصولات کشمیر به طور معمول به لباس های بافتنی (ژاکت، شال گردن و اکسسوری) تبدیل می گردند و حدود 4 میلیارد یورو از بازار 60 میلیارد یورویی پوشاک لوکس در سراسر جهان را به خود اختصاص می دهند. کشمیر تولیدی چین به ظریفی و سفید بودن مشهور است و به همین دلیل قیمت بسیار بالایی دارد. کشمیر تولیدی جمهوری مغولستان از سفیدی کمتری برخوردار است، اما به خاطر طول و ظرافت بسیار مورد توجه قرار می گیرد. کشمیر تولیدی ایران و افغانستان تیره تر، زبرتر و کوتاه تر است.
فروشگاه های فروش لباس در خیابان های گران قیمت شهرها و یا به اصطلاح های استریت ها (High-street) به دنبال تولید کشمیر کژوال و مقرون به صرفه تر هستند؛ البته بخشی از آن، ناشی از وجود تقاضا در زمینه مد لباس های ورزشی است. این امر و بازار رو به رشد چین، باعث افزایش تقاضا برای منابع خام کشمیر شده است. در پاسخ به این تقاضا، گله های بز مغولی و چینی به طرز چشمگیری افزایش یافته اند.
سی سال پیش، بزهای کشمیری 19% از دام های مغولستان را تشکیل می دادند، اما امروزه نسبت آنها به 60% رسیده است. امروزه یک میلیون چوپان این کشور به جای اینکه گوسفند، گاو، احشام، گاومیش و شتر را به چرا ببرند، بزهای کشمیری را به چرا می برند. با این حال مراتع طبیعی که بیش از 70% مساحت این کشور را تشکیل می دهند، نمی توانند تعداد فزاینده این بزها را تحمل کنند. بزها خیلی نزدیک به ریشه گیاهان چرانده می شوند و سم های تیز آنها به بافت خاک و ریشه گیاهان آسیب می رساند. در حال حاضر چرای بیش از حد، 70% از چمنزارها را به صورت جدی تخریب کرده است، به صورتیکه برخی از آنها شبیه بیابان شده اند. گفته می شود که سایر پستانداران بومی بزرگ به سختی در تلاشند تا زنده بمانند؛ زیرا چرای زیاد، زیستگاه های آنها را به میزان زیادی تخریب کرده است.
تخریب علفزارها باعث می شود تا بزها دچار سوء تغذیه گردند، در نتیجه کیفیت الیاف آنها پایین می آید و این امر خود منجر به کاهش بازده و قیمت الیاف می شود؛ گله دارها این افت عملکرد را با خرید بزهای بیشتر جبران می کنند. این چرخه معیوب هم باعث تخریب محیط زیست طبیعی مغولستان می شود و هم زنجیره تامین پشم کشمیری مغولستان را تضعیف می کند.

حمایت از کیفیت فراتر از کمیت

به منظور جلوگیری از کاهش کیفیت، اقداماتی در بخش های بالادست برای محافظت از منابع کشمیر انجام می شود. این اقدامات شامل حمایت از قیمت کشمیر در هنگام رکود اقتصادی است، بنابراین تامین کنندگان مجبور نمی شوند برای جبران کاهش درآمد خود گله های بیشتری داشته باشند. همچنین به منظور کاهش نیاز به گله های بزرگتر و طراحی سیستم های تولید مقاوم در برابر آب و هوا، تحقیقاتی صورت گرفته تا با اصلاح نژاد، نژادهایی از بز به وجود بیایند که هم بازده بالاتری داشته باشند و هم الیاف با کیفیت تری تولید کنند.
چین به عنوان بزرگترین صادرکننده کشمیر در جهان، مشكلات مشابهی را تجربه می كند و در حال اصلاح سرمایه گذاری بر روی باروری بزها است. دولت چین در سال 2013 برای جلوگیری از چرای بیش از حد، سطح زمین های روستایی را محدود کرد.

ابتکارات و استانداردهایی در زمینه پایداری پشم کشمیر

مغولستان در زمینه پایداری بیشتر وابسته به اقداماتی است که از سوی طرفداران محیط زیست رهبری می شود، به عنوان مثال معاهده الیاف پایدار (Sustainable Fibre Alliance). آنها بیشتر بر آموزش گله داران در مورد شیوه های پایدارتر چرای حیوانات و مدیریت مراتع متمرکز هستند. پروژه طلای سبز (Green Gold project) با حمایت سوئیس بیشتر بر روی جلوگیری از چرای بیش از حد فعالیت می کند و معتقد است که مدیریت بهتر زمین می تواند 90% تخریب مراتع مغولستان را معکوس کند.
در ژانویه سال 2020، فعالیتی توسط بنیاد کمک (Aid Foundation) با عنوان برترین استاندارد پشم کشمیری راه اندازی شد که آزادی های پنج گانه رفاه حیوانات، همچنین شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی که توسط فعالان عرصه تولید پشم کشمیری تجربه می شود را پوشش می دهد.

گزینه های جایگزین برای کشمیر و کشمیرهای بازیافتی

ایتالیا در حال ایجاد جایگزینی برای پشم ناب کشمیری است که «Re.VerSo» نام دارد. این پشم از ضایعات پشم و پشم کشمیری کارخانه ها تهیه می شود. نحوه کارکرد این سیستم کاملاً شفاف، معتبر و قابل ارزیابی است و با همکاری پنج تولیدکننده برتر نساجی ایتالیا انجام می شود و به دلیل کاهش تاثیرات زیست محیطی، توجه طراحان مد را به خود جلب کرده است.
البته یک منبع بسیار عالی برای جایگزین کردن با پشم کشمیری می تواند بامبوی طبیعی لیتراکس (Litrax Natural Bamboo) باشد. الیاف این گیاه در هنگام لمس کردن بسیار شبیه پشم کشمیری هستند، اما از ساقه های بامبو گرفته می شوند و برخلاف ویسکوزهای معمول مبتنی بر بامبو، با استفاده از آنزیم های سازگار با محیط زیست فرآوری می شوند.