نمره نخ و شماره انواع آن در سیستم های طبقه بندی مختلف

برای اینکه شما هم به یک فرد موفق در صنعت نساجی تبدیل شوید؛ باید اطلاعات کافی در مورد نمره نخ و سیستم های مختلف نمره بندی نخ داشته باشید. این یکی از مهمترین و ابتدایی ترین اصولی است که باید رعایت کنید. بهترین دستگاه های بافندگی به نخ هایی با نمره مناسب نیاز دارند. لذا ما در این مقاله قصد داریم در مورد شماره نخ صحبت کنیم تا شما را کاملاً با این مفهوم آشنا کنیم. در حقیقت پس از مطالعه این مطلب، درک روشنی از مباحث زیر خواهید داشت:

• نمره نخ چیست؟
• در هنگام کار با نخ ها و رشته ها چه چیزی اهمیت دارد؟
• سیستم نمره بندی نخ ها چگونه طبقه بندی می شود؟
• تبدیلات بین سیستم های مختلف نمره بندی نخ چگونه صورت می گیرد؟
• از کدام دستگاه ها برای اندازه گیری نمره نخ استفاده می شود؟

حال بیایید بدون هیچگونه سخن اضافه ای وارد دنیای نمره بندی نخ و سیستم های مختلف آن شویم.

نمره نخ یا شماره نخ

نمره نخ (Yarn Count) عبارتی است که به وضوح ظرافت و ضخامت نخ را نشان می دهد. به عبارت دیگر نشان دهنده اندازه و ضخامت یا نازکی یک نخ خاص است. گاهی اوقات نمره نخ به صورت وزن نخ در واحد طول و یا طول نخ در واحد وزن بیان می شود. نمره نخ یک عبارت عددی است که ظرافت یا ضخیم بودن نخ را مشخص می کند که یکی از پارامترهای مهم نخ محسوب می شود و هر چه مقدار آن بیشتر باشد نخ نازک تر و هر چه کمتر باشد نخ ضخیم تر است.

نمره یا شماره نخ نشان دهنده اندازه ظرافت نخ است. از آنجاییکه نخ ها انعطاف پذیر و ناهموار هستند به جای اندازه گیری قطر نخ ها، ظرافت آنها از نظر طول و وزن بیان می شود. دو سیستم نمره بندی نخ وجود دارد: سیستم مستقیم و سیستم غیر مستقیم.

کاربرد نمره نخ

• جهت بیان تمایز بین نخ های ظریف تر و ضخیم تر
• به منظور پیش بینی ضخامت و ظرافت نخ
• برای پیش بینی وزن واحد طول نخ
• جهت پیش بینی طول واحد وزن نخ
• به منظور پیش بینی GSM پارچه آماده
• جهت پیش بینی تراکم خطی نخ

قطر نخ

اگر چه برای تعیین ظرافت نخ از نمره نخ استفاده می شود؛ اما گاهی اوقات محاسبه دقیق قطر نخ بسیار ضروری است، چرا که بعضا دانستن قطر نخ در فرآوری عمومی منسوجات مورد نیاز است.

محاسبه قطر نخ بالاخص در موارد زیر ضروری است: 

• به منظور تنظیم گیرنده نخ نیمتاب یا پاک کننده نخ در خلال فرآیند پیچیدن نخ روی بوبین.
• جهت تعیین عرض نورد دستگاه ریسندگی، شماره شانه دستگاه بافندگی و غیره در فرآیندهای تاباندن نخ، آهار زدن و بافت آن.
• برای تعیین تعداد نخ در هر اینچ پارچه.
• جهت مشخص نمودن اندازه سوزن مورد نیاز یا گیج ماشین در فرآیند بافندگی.
• به منظور مطالعه هندسه پارچه.

با توجه به اهمیت قطر نخ سعی شده تا رابطه ای بین نمره نخ و قطر آن برقرار شود. از این نظر کار پیشگامانه پیرس (Pierce) قابل تقدیر است. براساس محاسبات وی، قطر (d) تقریبی به صورت زیر به دست می آید:

d در واحد اینچ = 1/{28 × √(count)}

d در واحد میلی متر = 0.0037 × √(Tex)

برای این منظور، او حجم خاصی از نخ پنبه ای مانند 1.1 را در نظر گرفت (به عنوان مثال فرض کرد 1.1 سانتی متر مکعب نخ پنبه ای، 1.1 گرم وزن دارد).

چه تفاوتی بین گلوله نخ، کلاف و کانوا وجود دارد؟

• گلوله نخ: به معنای واقعی کلمه توده ای مدور از نخ است و نام خود را از شکل کروی و توپ مانندش گرفته است.
• کلاف نخ: شبیه گلوله نخ است؛ اما به صورت مستطیلی شکل گرفته است.
• کانوا: نخ به صورت یک حلقه بزرگ به شکلی آزادانه پیچیده می شود؛ سپس باقی نخ به دور این حلقه بزرگ پیچانده می گردد تا بسته ای از نخ تشکیل شود که حمل و نقل و نگهداری آن آسان باشد.

ترکیب نخ

همان طور که قبلاً در مورد طبقه بندی نخ توضیح دادیم، هر نخ ممکن است از یک یا چند نوع الیاف مختلف تشکیل شود. علاوه بر این، الیاف تشکیل دهنده نخ ها ممکن است از نوع استیپل یا فیلامنت باشند. از این رو الیاف تشکیل دهنده نخ در تعیین ویژگی های آن و استفاده نهایی از آن بسیار اهمیت دارد. طبقه بندی مختصری از الیاف مورد استفاده در ادامه بحث آورده شده است. همه الیاف موجود در جهان در وهله اول به عنوان الیاف طبیعی (برگرفته از طبیعت یا هدیه ای از جانب آن) یا الیاف ساخته دست بشر (ساخته / تولید شده توسط انسان) طبقه بندی می شوند. به علاوه می توان الیاف طبیعی و مصنوعی را با توجه به منبع، منشاء و ترکیب الیاف به دسته های مختلفی تقسیم بندی کرد، دسته بندی الیاف در جدول زیر آورده شده است.

طبقه بندی نخ ها بر اساس ترکیب الیاف آنها

الیاف طبیعی	الیاف گیاهی	الیاف دانه گیاهی (پنبه)   الیاف ساقه ای (جوت، کنف، کتان) الیاف برگی (سیسال، آناناس)
الیاف حیوانی	پشم   ابریشم
الیاف معدنی	آزبست   شیشه
الیاف ساخته دست بشر	الیاف بازیافتی	ویسکوز   استات تنسل
	الیاف مصنوعی	پلی آمید (نایلون)   پلی استر پلی آکریلو نیتریل (اکریلیک) پلی پروپیلن پلی اورتان (اسپندکس)

هر نوع از این الیاف، ویژگی های خاص خود را دارند و برای استفاده های خاصی مناسب هستند. سابقاً از پشم و پنبه بیشتر از سایر الیاف طبیعی در فرآیند بافندگی به عنوان پود، و از نایلون و پلی استر بیشتر از سایر انواع الیاف دست ساز در فرآیند بافندگی به عنوان تار استفاده می شد. اما امروزه به دلیل ظهور ماشین آلات و فناوری های جدید از یک طرف و تنوع محصولات از طرف دیگر علاوه بر این 4 نوع الیاف، الیاف دیگری نیز توانسته اند جایگاهی در بافندگی پیدا کنند. امروزه حتی الیاف جوت که به زبری و زمختی مشهورند به عنوان منسوجات کشاورزی و تزئین سطح لباس های بیرونی (که اتفاقاً بسیار پرطرفدار هم هستند) بافته می شوند. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی همه الیاف یکسان نیست و با هم تفاوت دارند.

برخی از ویژگی های مهم الیاف که در بافندگی مورد توجه قرار می گیرند، در زیر آورده شده است: 

• استحکام
• دوام
• قابلیت کشش
• استحکام در هنگام خم شدن
• میل جذبی رنگ
• پوست دوستی
• محتوای رطوبت
• درخشندگی
• عایق حرارتی

از این رو گاهی لازم است دو یا چند نوع الیاف مختلف برای تهیه نخ بافندگی با هم ترکیب یا مخلوط شوند تا بتوان به نتیجه مورد نظر مثل (1) خصوصیات فیزیکی، (2) جلوه زیبایی، (3) جلوه رنگی متقاطع و (4) تولید اقتصادی رسید.
نخ اسپندکس (لاکرا) در نسبت های خاصی با نخ های دیگر مورد استفاده قرار می گیرد؛ هدف از این کار تولید پارچه هایی کشسان تر و ارتجاعی تر است، استفاده از این نوع پارچه ها در تولید لباس ها باعث تناسب بیشتر آنها با بدن شخص می شود.

طبقه بندی سیستم نمره بندی نخ

سیستم نمره بندی نخ را عمدتاً می توان به دو دسته تقسیم کرد. سیستم نمره بندی مستقیم و سیستم نمره بندی غیر مستقیم. در سیستم های نمره بندی مستقیم، طول واحد نخ ثابت و وزن نخ متغیر است. از طرف دیگر در سیستم های نمره بندی غیر مستقیم، وزن واحد نخ ثابت و طول نخ متغیر می باشد. طبقه بندی سیستم های نمره بندی نخ به صورت زیر است:

سیستم نمره بندی مستقیم نخ (طول واحد ثابت و وزن متغیر) (Direct Counting System)

در ادامه چند نمونه از سیستم های نمره بندی مستقیم نخ را معرفی می کنیم.

اگر طول نخ ثابت باشد و تغییرات وزن نخ به عنوان معیار اندازه گیری ظرافت نخ در نظر گرفته شود، آنگاه گفته می شود که نخ تحت سیستم مستقیم نمره بندی شده است. بنابراین در این سیستم نمره بالاتر نخ به معنی ضخیم تر بودن آن است. واحدهای مختلف طول و وزن، و سیستم های نمره بندی مستقیم زیادی وجود دارند. فرمول کلی قابل استفاده در تمام سیستم های مستقیم که برای محاسبه نمره نخ مورد استفاده قرار می گیرد، در زیر آورده شده است:

در این حالت اگر w وزن نمونه، l طول نمونه و L واحد شمارش طول در سیستم باشند، نمره نخ با فرمول زیر محاسبه می شود:

N = (w × L) / l

برخی از سیستم های نمره بندی مستقیم نخ عبارتند از:

1. دسی تکس (Tex): نمره نخ دسی تکس براساس وزن 1000 متر نخ برحسب گرم محاسبه می شود. دسی تکس یک سیستم نمره بندی جهانی نخ است و معمولاً برای نمره بندی نخ در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. تکس سیستم جهانی نمره بندی نخ است که در آن طول نخ ثابت بوده و 1000 متر است. در این سیستم وزن 1000 متری نخ برحسب گرم، نشان دهنده نمره Tex نخ است. از این رو نمره 20 Tex نشان می دهد که یک نخ 1000 متری، 20 گرم وزن دارد. واحد Tex عمدتاً برای نخ هایی استفاده می شود که از الیاف طبیعی ساخته می شوند. واحدهایی مانند دسی تکس (DTex)، میلی تکی (MTex) و کیلو تکس (KTex) جز مشتقات سیستم نمره بندی تکس هستند.
2. دنیر (Denier): وزن 9000 متر نخ برحسب گرم نشان دهنده نمره نخ برحسب دنیر است. این سیستم به طور کلی برای الیاف استیپل، فیلامنت ها و رشته های ظریف تر به کار برده می شود. معمولاً از سیستم نمره بندی دنیر برای نمره بندی نخ هایی که از الیاف ظریف تر ساخته شده اند، استفاده می شود. در این سیستم وزن 9000 متری نخ برحسب گرم، نشان دهنده نمره دنیر نخ است. بنابراین نمره 20 دنیر نشان می دهد که 9000 متر از نخ، 20 گرم وزن دارد. معمولاً دنیر برای نمره بندی نخ هایی که شامل الیاف مصنوعی یا فیلامنت ها هستند، به کار می رود. به نخ هایی که نمره آنها زیر 1 دنیر باشد، میکرو الیاف گفته می شود.
3. سیستم کنف، لینن، جوت (Jute): در این سیستم وزن 14400 یارد نخ برحسب پوند نشان دهنده نمره نخ است. سیستم نمره بندی کنفی نخ بیشتر با نام Pounds per spyndle معروف است. در این سیستم طول نخ ثابت و 14400 یارد است، و وزن نخ هم برحسب واحد پوند بیان می شود. بنابراین وزن 14400یارد نخ در واحد پوند، نشان دهنده نمره جوت نخ می باشد. معمولاً برای نمره بندی الیاف جوت، کتان و کنف از این سیستم استفاده می شود.

سیستم نمره بندی غیر مستقیم نخ (وزن واحد نخ ثابت و طول متغیر) (Indirect Counting System)

در ادامه به چند نمونه از سیستم های نمره بندی غیر مستقیم نخ اشاره می نماییم:

در سیستم غیر مستقیم نمره بندی نخ، وزن ثابت است و تغییر طول نشان دهنده ظرافت نخ می باشد. از این رو در این سیستم نخ هر چه ظریف تر باشد نمره بالاتری خواهد داشت. واحدهای مختلف طول و وزن، و سیستم های نمره بندی غیر مستقیم زیادی وجود دارند. فرمول کلی قابل استفاده در تمام سیستم های غیر مستقیم که برای محاسبه نمره نخ مورد استفاده قرار می گیرد، در زیر آورده شده است:
اگر w وزن نمونه، W واحد وزن سیستم، l طول نمونه و L واحد وزن سیستم باشند، نمره نخ با فرمول زیر محاسبه می شود:

N = (W× l) / (w× L)

برخی از سیستم های نمره بندی غیر مستقیم نخ عبارتند از:

سیستم پنبه ای یا نمره انگلیسی (English Count)

در این سیستم تعداد کلاف های 840 یاردی نخ در یک پوند وزن نخ نشان دهنده نمره آن می باشند. بنابراین 20s نخ پنبه به این معنی است که 20 کلاف 840 یاردی از این نخ در یک پوند (453.6 گرم) از آن وجود دارند.

در این سیستم نمره بندی نخ، ابتدا کلاف های 840 یاردی نخ آماده می شوند؛ در این صورت تعداد کلاف های مورد نیاز نخ برای رسیدن وزن آنها به یک پوند، نمره انگلیسی نخ نامیده می شود و با نماد Ne نشان داده می شود. این روش نمره بندی نخ، به سیستم نمره بندی پنبه نیز معروف است. اگر یک نخ دارای نمره 20 Ne باشد؛ بدین معناست که 20 کلاف 814 یاردی از این نخ یک پوند وزن دارند یا (20×840) یارد = 16800 یارد از این نخ حاوی یک پوند وزن است.

سیستم پنبه ای (قاره ای)

در این سیستم تعداد کلاف های 1000 متری نخ در وزن 500 گرم نشان دهنده نمره نخ هستند.

سیستم نمره بندی متریک (Metric Count)

در این سیستم کلاف های نخ به طول 1000 متر آماده می شوند. در این صورت تعداد کلاف های مورد نیاز برای اینکه وزن آن به یک کیلوگرم برسد، نمره متریک نخ نامیده می شود و با نماد Nm مشخص می گردد. چنانچه نمره یک نخ 20 Nm باشد؛ بدین معنی است که 20 کلاف 1000 متری از نخ یک کیلوگرم وزن دارند یا (20×1000) متر = 20000 متر از نخ حاوی یک کیلوگرم وزن است.

سیستم پشمی (Worsted Count)

در این سیستم تعداد کلاف های 560 یاردی نخ در یک پوند وزن نخ بیانگر نمره نخ می باشد.

در این سیستم نمره بندی، ابتدا کلاف های 560 یاردی از نخ آماده می شوند. در این صورت تعداد کلاف های مورد نیاز برای اینکه وزن نخ به یک پوند برسد، نمره پشمی نخ نامیده شده و با نماد Nw نشان داده می شود. این روش نمره بندی تحت عنوان سیستم نمره بندی موهر (Mohair) نیز شناخته می گردد. چنانچه نمره یک نخ 20 Nw باشد؛ بدین معنی است که 20 کلاف 560 یاردی از نخ یک پوند وزن دارند یا (20×560) یارد = 11200 یارد از نخ حاوی یک پوند وزن است.

تبدیل سیستم نمره بندی انواع نخ

زمانیکه نمره نخ در یک سیستم مشخص است معمولاً لازم است که نمره معادل نخ در یک سیستم خاص را بدانید. این کار در حالت کلی با کمک ضریب تبدیل انجام می شود. معمولاً ضریب تبدیل یا به نمره نخ در سیستم مشخص تقسیم می شود و یا در آن ضرب می گردد که بدین وسیله می توان نمره نخ در سیستم مورد نظر را به دست آورد. در صورت مشخص بودن واحدهای طول و وزن هر دو سیستم، ضریب تبدیل بین دو سیستم به راحتی قابل محاسبه است.

چند ضریب تبدیل متداول در زیر آورده شده است: 

• نمره پشم نخ با ضرب نمره پنبه نخ (انگلیسی) در 1.5 به دست می آید.
• نمره دسی تکس نخ از تقسیم نمره دنیر نخ بر 0.9 حاصل می گردد.
• نمره پنبه نخ (انگلیسی) از تقسیم عدد 590.5 بر نمره دسی تکس نخ به دست می آید.

نمرات نخ ها را در واحدهای مختلف می توان با استفاده از جدول زیر به هم تبدیل کرد:

نمره بندی مبدا ——————– نمره بندی هدف	Tex (تکس)	DTex (دسی تکس)	Den (دنیر)	Nm (نمره متریک)	Nec (نمره پنبه انگلیسی)	Worsted (نمره پشمی)
Tex (تکس)		10 / DTex	9 / Den	Nm / 1000	Nec / 591	Worsted / 885.8
DTex (دسی تکس)	Tex × 10		0.9 / Den	Nm / 10000	Nec / 5910	Worsted / 8858
Den (دنیر)	Tex × 9	DTex ×0.9		Nm / 9000	Nec / 5319	Worsted / 7972
Nm (نمره متریک)	Tex /1000	DTex / 10000	Den / 9000		Nec × 1.639	0886/ Worsted
Nec (نمره پنبه انگلیسی)	Tex / 591	DTex / 591	Den / 5319	Nm × 0.59		1.5 / Worsted
Worsted (نمره پشمی)	Tex /885.8	DTex / 8858	Den / 7972	1.129 / Nm	0.666 / Nec

به عنوان مثال؛ 20 Tex = 180 Denier = 0.570 Jute Count = 29.5 Ne = 50 Nm = 44 Nw.

دستگاه اندازه گیری نمره نخ

برای اندازه گیری نمره نخ به یک دستگاه بوبین پیچی و یک ترازوی دیجیتال نیاز است. سپس باید یک lea (120 یارد) نخ در دستگاه بوبین پیچی به صورت کلاف دربیاید. در ادامه وزن این کلاف نخ با ترازوی دیجیتال چند بار توزین می شود. در انتها با استفاده از فرمول زیر می توان نمره نخ را در سیستم نمره بندی پنبه ای یا انگلیسی نخ (Ne) به دست آورد.

Ne = (L/l) / (W/w)

L= طول نمونه نخ

l= طول مشخصه نخ

W= وزن نمونه نخ

w= وزن طول مشخصه نخ.

این یک سیستم نیمه اتوماتیک برای اندازه گیری نمره نخ است. اما در حال حاضر دستگاه های خودکار زیادی برای اندازه گیری نمره نخ وجود دارند.

اهمیت نمره نخ

آگاهی از نمره نخ در راستای اهداف زیر اهمیت بالایی دارد:

• به منظور مشخص کردن یا شناسایی نخ.
• جهت ثبت سفارش تهیه نخ از بخش های ریسندگی، فروشگاه ها و غیره. 
• برای خرید یا فروش، یعنی تجارت نخ. 
• جهت استفاده از نخ در خلال فرآیندهای بافندگی، بافت و سایر مراحل مورد نیاز. 
• به منظور پی بردن به وزن محصول در هر فرآیند. 
• برای تنظیم سرعت دستگاه و سایر تنظیمات. 
• به منظور انتخاب گیج ماشین آلات و سایر قطعات دستگاه های مربوطه. 
• برای تخصیص واحدهای فرآوری / ماشین آلات به اپراتورها.
• جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز درباره محتوای نخ هر کدام از بسته ها.

نمره نخ چند لا یا تا شده

نخی که برای اولین بار ریسیده می شود به نخ یک لا (single yarn) معروف است و نمره خاص خود را دارد. بعد از اینکه دو یا چند بخش نخ با هم تابیده می شوند نخ چند لا (plied yarn) یا تا شده (folded yarn) تولید می شود. نمره نخ چند لا براساس ترکیب تعداد نخ های تشکیل دهنده نخ نهایی و نمره نخ یک لای اولیه بیان می گردد. به عنوان مثال نمره نخ 2 / 20s به این معنی است که دو لایه نخ تک لا که نمره آنها 20 پنبه است با هم ترکیب شده و تابیده شده اند تا یک نخ چند لا به دست آید و نمره نخ حاصله 10s می باشد. نخ در طول عملیات تاب دادن فشرده می شود، از این رو نخ حاصله اندکی ضخیم تر خواهد بود (فشردگی نخ حدود 5% است).

سوالات متداول درباره نمره نخ

منظور از DTex و MTex چیست؟

اینها مشتقات Tex هستند. DTex مخفف دسی تکس و MTex مخفف میلی تکس است. در واقع وزن 1000 متر نخ برحسب دسی گرم یا میلی گرم به ترتیب به صورت DTex و MTex بیان می شود.

آیا می توان گفت که با افزایش نمره، نخ ظریف تر می شود؟

همیشه اینگونه نیست. در سیستم غیر مستقیم که وزن واحد ثابت است، با افزایش نمره، نخ ظریف تر می شود؛ اما در سیستم مستقیم که در آن طول واحد ثابت است، با افزایش نمره، نخ ضخیم تر می گردد.

CN Tex چیست؟

طول شکست (پارگی) نخ را برحسب کیلومتر نشان می دهد. در واقع به طول ویژه نخ اشاره دارد که به دلیل وزن خود پاره می شود و به RKM هم معروف است.

سخن آخر: بسته به کاربردهای مختلف نخ، از واحدهای مختلف نمره بندی استفاده می شود. نمره نخ پارچه گلدوزی بافته شده با دست، با نمره نخ نوارهای تعمیر پارچه متفاوت است. به همین خاطر شناخت درست نمره نخ، از اهمیت بالایی برخوردار است.