پارچه سویا چیست: خواص، نحوه ساخت و محل تولید

پارچه سویا (Soy Fabric) چه نوع پارچه ای است؟

پارچه سویا یا کشمیر گیاهی که از نرمی مانند ابریشم برخوردار است یکی از سازگارترین پارچه های جهان با محیط زیست محسوب می گردد. این پارچه با استفاده از پروتئین سویا مشتق شده از پوسته های دانه سویا تولید می گردد؛ این منسوجات جالب توجه از یک ماده دور ریختنی استفاده کرده و آن را با حداقل استفاده از مواد شیمیایی سمی و فرآیندهای محدود به یک منسوج مفید تبدیل می نمایند.

پارچه سویا از ظاهر مناسبی برخوردار بوده و به شدت الاستیک (کشسان) است. هر چند که این منسوجات به خوبی رنگرزی می شوند، اما گاهی اوقات رنگ ها پس از چندین مرتبه شستشو از بین می روند. هر چند که پارچه سویا به کرکی شدن و پرزدهی تمایل دارد، اما چروک نمی شود و اندازه اش کوچک نمی گردد.

پارچه سویا به دلیل ترکیبات شیمیایی دارای خواص منحصر به فردی است. مثلا این منسوج در برابر اشعه فرابنفش مقاوم است و از خصوصیات ضد میکروبی بالایی بهره می برد. پارچه سویا با توجه به ویژگی های بازتابندگی نور، همچنین نرمی و سبک وزنی همانند ابریشم به نظر می رسد.

تاریخچه پارچه سویا

هر چند که پارچه سویا هیچگاه به سطح قابل توجهی از محبوبیت دست پیدا نکرده است، اما دارای گذشته و پیشینه قابل توجهی است. هنری فورد (Henry Ford)، مالک شرکت خودروسازی فورد با اختراع پارچه سویا به شهرت فراوانی رسید؛ وی در اواخر عمرش به عنوان بخشی از تلاش هایش جهت محبوبیت تولید گیاه سویا در ایالات متحده، لباس های تولیدی از این گیاه را بر تن می کرد. مثلا وی در سال 1941 در تولید 78 سالگیش، از کراوات ساخته شده از سویا استفاده نمود؛ تصاویر منتشر شده از فورد نشان می داد که کت و شلوار وی ترکیبی از سویا و پشم گوسفند بوده است.

علاقه فورد به گیاه سویا، او را وادار به تولید ماشین دانه سویا نیز نمود؛ او همچنین تلاش کرد تا حد ممکن پارچه سویا را در تولید انبوه وسایل نقلیه به صورت مکرر مشارکت دهد. فرود از ابتدای سال 1940 تصمیم گرفت تا ترکیبی از پارچه سویا و ماده پشمی را برای استفاده از روکش صندلی ماشین هایش استفاده نماید. به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم، این پروژه عمر کوتاهی داشت؛ اما بسیاری از وسایل نقلیه تولید شده توسط کارخانه فورد در بین سال های 1941 و 1945 از روکش های پارچه سویا برخوردار بودند.

شرکت اتومبیل سازی فورد و شرکت های دیگر در طول جنگ، استفاده از پارچه های مصنوعی جدیدی مانند نایلون را برای روکش داخلی آغاز کردند. با درگذشت فورد در سال 1947، استفاده از دانه های سویا کم کم به دست فراموشی سپرده شد. به بیش از 50 سال زمان نیاز بود تا پیشگامان پارچه بار دیگر به تولید پارچه سویا توجه نمایند.

مهندسان نساجی در سال 1999 میلادی، توسعه فرآیندهای جدیدی که تولید باصرفه تر و ارزان تر پارچه سویا را موجب شود، به وجود آوردند. در حالیکه مصرف کنندگان در مورد تأثیرات زیست محیطی الیاف نساجی معمول به شدت نگران بودند؛ این روش تولیدی جدید تا سال 2003 به سطح قابل توجهی از محبوبیت در سطح جهان دست یافت، و تأیید عمومی پارچه سویا به شدت افزایش پیدا کرد.

پارچه سویای امروزی

پارچه سویا علیرغم پایداری اکولوژیکی برجسته و سایر ویژگی های مطلوب، موفق نشده است تا به سطح قابل توجهی از محبوبیت دست یابد. با این حال در چرخه های تولید پارچه تخصصی، الیاف پروتئین سویا یک الیاف نساجی انتخابی باقی مانده است، و بسیاری از مصرف کنندگان به طور قابل توجهی به دنبال خرید لباس و دیگر کالاهای ترکیبی با پارچه سویا هستند.

پارچه سویا تا به امروز تنها منسوجی است که از پروتئین خالص گیاهی به دست می آید؛ همچنین تنها مسنوجی است که با استفاده از محصولات فرعی صنایع غذایی تولید می گردد. با گذشت زمان شاید شمار بیشتری از مصرف کنندگان نسبت به مزایای منحصر به فرد و ویژگی های مطلوب پارچه سویا آگاه شوند، و همین مسئله عاملی برای افزایش محبوبیت این منسوج خواهد شد.

پارچه سویا چگونه تولید می شود؟

پارچه سویا از طریق پروتئین موجود در پوسته های دانه سویا حاصل می شود. فرآیند استفاده شده جهت تولید پارچه سویا به طور قابل توجهی در تولید کنندگان مختلف، متفاوت می باشد؛ با این حال بهترین فرآیند باید به شدت میزان نیاز به مواد شیمیایی جهت تبدیل پروتئین سویا به الیاف نساجی مفید را کاهش یا دوباره مورد استفاده قرار دهد. در این مطلب به خلاصه ای از گام هایی که تولید کنندگان منسوج جهت تولید پارچه سویا بر می دارند، اشاره می گردد:

1- جداسازی پروتئین سویا

تولید کنندگان پارچه سویا از فرآیندهای طبیعی جهت جداسازی پروتئین موجود در پوسته های دانه سویا از سایر ترکیبات استفاده می کنند. استخراج پروتئین به صورت مستقیم از دانه های سویا امکان پذیر است، اما این روش کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. پوسته های دانه سویا اساسا ضایعات بی ارزشی هستند، اما خود دانه های سویا از ارزش زیادی در بازار برخوردارند. پوسته ها هر چند غیر قابل خوردن هستند، اما مقادیر مشابهی از پروتئین را فراهم می کنند.

2- تجزیه پروتئین ها با استفاده از حرارت، قلیا یا آنزیم ها

پروتئین سویا در حالت طبیعی برای تولید الیاف نساجی مناسب نیست. جهت تولید سوسپانس مناسب پروتئین سویا برای تولید منسوج، ابتدا باید در معرض عمل آوری های خاصی قرار گیرد تا زبری آن کاهش یابد.

تولید کنندگان منسوج در بیشتر حالت ها از مواد قلیایی جهت دستیابی به این تأثیر استفاده می کنند. هر چند که مایعات قلیایی صنعتی می توانند دوباره مورد استفاده قرار گیرند، اما اگر وارد بیوسفر شوند شاید مشکلات سمی بودن به وجود آورند. تولید کنندگان نساجی در روشی دیگر از آنزیم های طبیعی جهت تبدیل پروتئین سویا به یک حالت مطلوب برای فرآوری الیاف استفاده می نمایند که به محیط زیست آسیبی وارد نمی کند. بیشتر عمل آوری های قلیایی و آنزیمی پروتئین سویا شامل ایجاد گرما نیز هستند.

3- اکستروژن از طریق اسپینرت ها (رشته سازها)

بعد از اینکه تولید کنندگان منسوج، پروتئین سویا را به یک حالت مطلوب در آوردند، سوسپانس حاصل را از طریق اسپینرت ها، اکستروژن می کنند. وقتی الیاف به دست آمده، خنک و رنگ آمیزی شدند برای تولید منسوجات می توانند به کار روند. با این حال جهت بهبود دوام پذیری الیاف نهایی، بعضی از تولید کنندگان نساجی، الیاف سویا را در معرض عمل آوری های فرمالدهید قرار می دهند.

4- پس از عمل آوری

فرمالدهید به عنوان یک ماده سرطان زا شناخته می شود؛ بنابراین برخی از تولید کنندگان پارچه سویا به جای آن از اسیدهای پلی کربوکسیلات استفاده می کنند. دیگر سازندگان پارچه سویا سعی می نمایند تا از عمل آوری های همزمان الیاف اجتناب کنند، اما در این صورت معمولا نخ حاصل دارای دوام کمتری است و بیشتر به چروک شدن مایل می شود.

5- ریسندگی

در ادامه تولید کنندگان پارچه سویا، الیاف سویا را به نخ می ریسند. آنها سپس نخ تکمیل شده را بدون سفید کردن، رنگ آمیزی می نمایند؛ چون الیاف سویا نسبتا ظریف هستند.

6- بافتن

اکنون نخ ریسیده شده می تواند به رشته های بلندی از پارچه بافته شود. پس از پیچیده شدن بر روی توپ های پارچه، برای تولید کنندگان پوشاک یا لوازم خانگی جهت تولید محصولات مصرفی ارسال می گردد.

پارچه سویا چه کاربردی دارد؟

پارچه سویا معمولا برای تولید لباس و اکسسوری به کار برده می شود. مثلا به دلیل خاصیت کشش طبیعی، تولید کنندگان معمولا از این پارچه برای تولید لباس های چسبان زنانه مانند دامن و لباس های مهمانی شبانه استفاده می نمایند. قابلیت تنفس پذیری بالای این پارچه، محبوبیت قابل توجهی برای استفاده در لباس ورزشی در آن ایجاد کرده؛ اما دوام پذیری پایین پارچه سویا، محبوبیت این منسوج را در این دسته تحت الشعاع قرار داده است.

پارچه سویا به دلیل نرمی قابل توجه، گزینه نسبتا محبوبی برای لباس نوزاد و تی شرت در همه سنین به حساب می آید. این نرمی بی مانند، پارچه سویا را برای وسایل مربوط به خواب و حتی مبلمان ایده آل کرده است. پارچه سویا حتی در صورت ترکیب شدن با پشم نیز یک ماده مفید برای کت و شلوار مردانه محسوب می شود.

پارچه سویا در چه مناطقی از جهان تولید می گردد؟

چین به عنوان تولید کننده اصلی پارچه سویا شناخته می شود، چون تولید کنندگان در این کشور به اتخاذ گرایش های مقرون به صرفه در حوزه نساجی بیشتر تمایل دارند. با این حال چین به هیچوجه بزرگترین تولید کننده دانه های سویا نیست، بلکه این برزیل و ایالات متحده آمریکا هستند که هر ساله به طور قابل توجهی این محصول زراعی را تولید می نمایند. بنابراین این احتمال وجود دارد که بیشتر مواد خام استفاده شده در چین برای تولید پارچه سویا از طریق واردات تأمین شود.

قیمت پارچه سویا به چه صورت است؟

قیمت پارچه سویا معمولا با هزینه منسوجات مصنوعی ارزان قیمت مثل پلی استر و الیاف طبیعی مانند پنبه در یک حد است. در برخی از موارد، جدید بودن پارچه سویا شاید قیمت این ماده نساجی را بالاتر ببرد، اما هزینه تولید پارچه سویا بیشتر از تولید پارچه های طبیعی و مصنوعی مشابه نیست.

چه تفاوتی بین انواع مختلف پارچه سویا وجود دارد؟

هر یک از فرآیندهای تولیدی، شکل های کمی متفاوت از پارچه سویا را نتیجه می دهند؛ اما این منسوج تا حد زیادی از خصوصیات کلی برخوردار است. با این حال جهت بهبود یا تغییر خواص آن، امکان مخلوط الیاف سویا با دیگر منسوجات وجود دارد. چند نمونه از انواع موجود پارچه سویا به شرح زیر هستند:

1- پارچه سویای خالص (Pure soy fabric)

پارچه سویای کاملا فرآوری شده با پروتئین سویا از کشش، قابلیت تنفس و درخشندگی بالایی بهره می برد. با این حال این پارچه دارای مقاومت پایینی است و رنگ آمیزی آن گاهی اوقات می تواند دردسرساز باشد.

2- ترکیب سویا- پنبه

تولید کنندگان نساجی معمولا پارچه سویا را با پنبه جهت بهبود دوام پذیری آن ترکیب می نمایند. پارچه های ترکیبی سویا- پنبه، درخشندگی ابریشمی مانند الیاف سویای خالص را حفظ می کنند و استحکام پنبه را نیز به کار می گیرند. بنابراین تولید کنندگان لباس معمولا برای ساخت لباس های ورزشی از ترکیب سویا- پنبه استفاده می نمایند.

3- ترکیب سویا- پشم

هر چند که امروزه این نوع ترکیب کمتر رواج دارد، اما هنری فورد در میانه قرن بیستم میلادی از ترکیب پارچه سویا و پشم بسیار استفاده می کرد. پارچه های ترکیبی سویا- پشم، کشش و نرمی پارچه سویا را حفظ می نمایند و در عین حال از مزیت عایق و دوام پذیری پشم نیز استفاده می کنند.

پارچه سویا چه تأثیری بر روی محیط زیست می گذارد؟

مزیت زیست محیطی پارچه سویا، پیچیده و چند وجهی است. از یکسو پارچه سویا یکی از سازگارترین پارچه ها با محیط زیست به شمار می آید، چون از مواد به درد نخور استخراج می گردد. تولید پارچه سویای مشتق شده از این ضایعات، میزان ورود آنها به محل های دفن زباله را کاهش می دهد و یک استفاده اضافی برای آنها فراهم می کند.

با این حال تبدیل پروتئین سویا به پارچه، اغلب مستلزم استفاده از مواد شیمیایی خطرناک است. هر چند که امکان تولید پروتئین سویا بدون استفاده از مواد قلیایی امکان پذیر است، اما دیگر روش ها به هزینه های زیادی نیازمندند و مخصوصا تولید کنندگان نساجی در چین معمولا اولویت های زیست محیطی را برای دستیابی به سود حداکثر نادیده می گیرند.

نگرانی اصلی به استفاده از فرمالدهید جهت تقویت الیاف سویا مربوط می شود. تولید کنندگان نساجی نباید هیچگاه از فرمالدهید جهت تولید پارچه استفاده نمایند. این حق مردم جهان است که از این ماده شیمیایی سمی تا حد ممکن کمتر استفاده شود.

اما آن دسته از تولید کنندگان پارچه سویا که از مواد قلیایی و فرمالدهید استفاده نمی کنند، یکی از سازگارترین پارچه ها را تولید می نمایند. علاوه بر اینکه از طریق مواد به درد نخور ساخته می شوند، به شدت زیست تجزیه پذیر هستند و آلودگی قابل توجهی به وجود نمی آورند.

گواهینامه های موجود پارچه سویا

پارچه سویا شاید توسط تأیید کننده های بین المللی منسوجات ارگانیک مانند OEKO-TEX یا استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) واجد شرایط دریافت گواهینامه تلقی گردد. تولید کنندگان پارچه سویا در ایالات متحده یا اتحادیه اروپا شاید بتوانند گواهینامه USDA یا ارگانیک کمیسیون اروپا را دریافت کنند.