چرم یا پارچه چرم چیست: خواص، نحوه ساخت و محل تولید

چرم (Leather Fabric) چه نوع پارچه ای است؟

چرم یک نوع پارچه طبیعی است که با استفاده از پوست دباغی شده حیوانات ساخته می شود. اعتقاد بر این است که چرم اولین پارچه تولیدی با دست انسان است که در طول هزاران سال به طرز قابل توجهی تکامل یافته است. با این وجود، چرم به دلیل دوام، ضد آب بودن، داشتن خاصیت عایق و نرمی لوکس یکی از خواستنی ترین محصولات نساجی است. چرم در طرح ها، درجات و رنگ های مختلف موجود است و از این نظر یکی از متنوع ترین منسوجات طبیعی به شمار می آید.

تاریخچه چرم

منشا دقیق تاریخ ساخت چرم مشخص نیست. حداقل 400 هزار سال است که انسان خود را با پوست حیوانات می پوشاند؛ اما این پوست های کرکی و عمل آوری نشده، کوچکترین شباهتی به پارچه های امروزی که با دقت تمیز و دباغی می شوند، نداشتند.

به نظر می رسد که اولین محصولات چرمی عمل آوری شده در حدود 5000 سال قبل از میلاد به وجود آمده اند؛ در واقع صنعتگران با خشک کردن پوست حیوانات در برابر آفتاب، نرم کردن آنها با چربی حیوانات، نمک زدن و دودی کردن این پوست ها، آنها را برای ساخت پارچه های چرمی نگهداری می کردند. حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح، مصریان نحوه دباغی کردن چرم را با تانن های برگرفته از گیاهان فرا گرفته بودند. تانن ها (Tannins) جزء ترکیبات قابض طبیعی هستند که از تجزیه کلاژن در پوست حیوانات جلوگیری می کنند.

با فروپاشی امپراطوری رم که به عنوان مرکز چرم جهان باستان شناخته می شد، هنر ساخت چرم همچنان در عربستان حفظ شد. تا اواخر قرون وسطی، کارگران عرب چرم کار به خاطر صنایع دستی خود بسیار مشهور بودند؛ به گونه ای که تا به امروز انواع خاصی از چرم که به نام مراکش، قرطبه و اسپانیا (که قرن ها تحت حکومت اعراب بوده است) نامگذاری شده بودند، همچنان نام خود را حفظ کرده اند.

با طلوع رنسانس، اروپا دوباره جایگاه خود را به عنوان مرکز تجارت و صنعت جهان به دست آورد و در طول قرون 17 و 18، ایتالیا توانست موقعیت خودش را به عنوان مرکز هنرهای چرمی تثبیت کند. در این دوره علاوه بر اینکه چرم یک پارچه لباسی محبوب بود توانست تا در دوره رنسانس جنگ زده نیز به ماده ای پر تقاضا برای ساخت سلاح های سبک تبدیل شد.

در دوره روشنگری، چرم همچنان محبوبیت خود را به عنوان یک ماده پر کاربرد در تولید لباس و اکسسوری حفظ کرد؛ در ضمن این منسوج به یک ماده عالی برای صحافی کتاب نیز تبدیل شد. انقلاب صنعتی باعث ظهور دستگاه های اتوماتیک ساخت چرم شد و کم کم در اواخر قرن نوزدهم اولین روش های دباغی معدنی با استفاده از کروم که از آن زمان تا به امروز به ماده اصلی دباغی چرم تبدیل شده است، توسعه پیدا کردند.

چرم در عصر حاضر

چرم همچنان یک پارچه محبوب خواستنی در سطح جهان محسوب می شود. علی الخصوص در کشورهای پر جمعیت و در حال توسعه مانند هند، پاکستان و بنگلادش، چرم یکی از مواد اولیه ساخت کیف، کفش و سایر اقلام روزمره به حساب می آید. چرم مدرن از نظر درجه بندی بسیار متفاوت است و  چرمی که در هند، چین و سایر نقاط جهان تولید می شوند معمولاً جزء چرم های مرغوب به شمار نمی آیند.

در عوض ایتالیا کانون چرم مرغوب محسوب می شود؛ کشوری که بیش از 500 سال است جایگاه خود را به عنوان تولید کننده برتر چرم های ظریف در جهان حفظ کرده است. مردم از هر ملیتی برای خرید کالاهای چرمی اصیل ایتالیایی صف می کشند و شناخته شده ترین برندهای طراح از جمله گوچی (Gucci) و کوچ (Coach) تقریباً به صورت انحصاری از چرم ساخت ایتالیا استفاده می کنند.

عصر مدرن چیزهای زیادی را به خود دیده است، از ظهور چرم های بی کیفیت مثل چرم های بازیافتی یا چرم های «پیوندی» گرفته تا بهترین کالاهای چرمی ساخته شده در طول تاریخ که از جمله آنها می توان به چرم های اصیل ایتالیایی معروف به تاپ گرین (top-grain leather) اشاره کرد.  با وجود اینکه چرم در دوره های اخیر به دلیل نگرانی های مرتبط با حقوق حیوانات تا اندازه ای محبوبیت خود را از دست داده است، اما همچنان دانش رایجی که به سادگی  چرم را به صنایع دستی زیبا تبدیل می کند، هیچ جایگزینی ندارد.

چرم چگونه تولید می شود؟

چرم از پوست عمل آوری شده برخی از حیوانات ساخته می شود. روند ساخت چرم شامل سه مرحله عمده است: آماده سازی ماده و شرایط دباغی، دباغی و فرآوری پس از دباغی.

1- آماده سازی ماده و شرایط دباغی

قبل از اینکه بتوان پوست حیوانات را دباغی کرد، ابتدا باید گوشت پوست جدا شده از بدن حیوانات را تراشید؛ در واقع این فرآیند شامل از بین بردن گوشت و لایه نازک پوست حیوانات است. در مرحله بعدی پوست کشیده می شود و تحت یک فرآیند خشک کننده که شامل خشک کردن با هوا، نمک زنی یا اسید شویی است قرار می گیرد. این مرحله از آن جهت لازم است که پوست حیوانات پس از جدا شدن از بدن حیوان به سرعت تجزیه می می گردد.

2- دباغی

پس از اینکه چرم به کارخانه چرم سازی رسید، تولید کنندگان پوست را در محلولی از آب و آهک می خیسانند تا موها و سایر بافت های نامطلوب آن سست و شل شود. در مرحله بعد دستگاهی این مواد را بر می دارد. سپس تولید کنندگان چرم، پوست را شستشو می دهند تا باقیمانده آهک از بین رفته و چرم خیسانده شود که خود یک فرآیند تقویت رنگ محسوب شده و باعث حذف پروتئین غیرالیافی چرم می گردد. بعد از اینکه تولید کنندگان، پوست را به عنوان آخرین فرآیند نرم کردن در یک ماده اسیدی خیساندند، چرم ها برای دباغی کردن آماده هستند.

کلمه  tanning(به معنی دباغی) از واژه tannin (اسید تانیک) گرفته شده که به نوعی ماده شیمیایی موجود در ریشه ها، پوست، دانه و قسمت های دیگر گونه های مختلف گیاهی اطلاق می شود. با این حال امروزه بیشتر تولید کنندگان چرم به جای دباغی گیاهی از دباغی معدنی استفاده می کنند که در آن به جای تانن گیاهی از نوع خاصی از کروم با عنوان سولفات کروم III استفاده می شود.

فرآیند دباغی گیاهی ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد؛ اما فرآیند دباغی کردن معدنی معمولاً بیشتر از یک روز زمان نمی خواهد. روش های مختلفی برای دباغی پوست وجود دارد که بیشتر آنها شامل خیساندن پوست در یک محلول دباغی است.

3- فرآوری پس از دباغی

پس از اتمام فرآیند دباغی، پوست کاملاً خشک شده و با استفاده از یکی از روش های مختلف رنگرزی، رنگ می شود. در مرحله بعد تولید کنندگان، روغن یا گریس را به سطح پوست می مالند تا چرم حاصل نرم تر شده و بیشتر در برابر آب مقاومت کند.

سپس چرم تقریباً آماده شده را به گونه ای خشک می کنند که تنها 15% رطوبت آن باقی بماند و متعاقباً رطوبت چرم را به 20% رطوبت می رسانند و یا به اصطلاح آن را «احیا» می کنند. پس از اعمال کشش نهایی بر روی چرم، آن را برای آخرین بار روکش می کنند تا مقاومت آن را در برابر سایش و عناصر دیگر افزایش پیدا کند. اکنون این چرم آماده است تا برای ساخت انواع کالاهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

چرم چه کاربردی دارد؟

چرم یکی از متنوع ترین انواع پارچه است. چرم به دلیل دوام بالا و عایق بودن مشهور است و معمولاً برای تولید سه دسته مشخص محصولات مورد استفاده قرار می گیرد که عبارتند از:

پوشاک

به دلیل اینکه پوشیدن چرم به عنوان لباسی که مستقیماً با پوست تماس داشته باشد حس خوشایندی ندارد، معمولاً از چرم برای ساخت لباس های بیرون پوش مانند کاپشن و کت استفاده می شود. در ضمن ممکن است در برخی از موارد تولید کنندگان از چرم برای ساخت شلوار، پیراهن یا حتی لباس زیر هم استفاده کنند؛ اما این موارد کمتر رایج است. در ضمن چرم یک پارچه محبوب برای تولید پوتین و کفش نیز است.

اکسسوری

چرم یکی از محبوب ترین مواد اولیه برای ساخت کیف پول و کیف دستی است. چمدان ها و سایر ساک ها نیز غالباً از چرم ساخته می شوند، و معمولا از این ماده برای ساخت کیف سامسونت استفاده می شود. ضمناً به صورت سنتی معمولاً کمربند و کیف پول جیبی از طریق چرم تولید می گردند.

لوازم خانگی

چرم در کنار پنبه، پلی استر و سایر منسوجات خانگی یکی از رایج ترین موادی است که برای ساخت رویه مبل، نیمکت، صندلی و حتی صندلی های اتومبیل مورد استفاده قرار می گیرد. کمتر پیش می آید که تولید کنندگان لوازم خانگی از چرم برای روکش بالش و یا به عنوان فرش یا حتی دیوارپوش استفاده کنند. با وجود رواج کمتر، اما امکان دارد گاهی صحاف ها از چرم برای ساخت جلد کتاب ها نیز استفاده نمایند.

چرم در چه مناطقی از جهان تولید می گردد؟

چین بیشترین میزان چرم را از نظر حجمی تولید می کند، اما چرم چین بی کیفیت است و قیمت آن زیاد بالا نیست. ایتالیا از نظر ارزشی بزرگ ترین صادر کننده کالاهای چرمی است؛ در برخی از موارد گاهاً چرم ایتالیایی مرغوب تا 10 برابر چرم با کیفیت چینی قیمت دارد. از دیگر صادر کنندگان عمده چرم می توان به برزیل، هند و روسیه اشاره کرد.

قیمت چرم به چه صورت است؟

قیمت چرم با توجه به درجه بندی و شیوه تولید آن بسیار متفاوت است. مثلا چرم تاپ گرین ایتالیایی بسیار گران است، در حالیکه چرم بازسازی شده قیمت چندانی ندارد و از لحاظ قیمت مشابه سایر پارچه های طبیعی مانند پارچه های پشمی یا پنبه ای است.

چه تفاوتی بین انواع مختلف چرم وجود دارد؟

انواع مختلف چرم وجود دارد که هر یک دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند:

1- چرم اصیل (Genuine leather)

چرم چه از نوع تاپ گرین، چه از نوع اشبالت (split) و چه از نوع بازسازی شده باشد، باز هم اگر از پوست حیوانات گرفته شده باشد، به آن چرم اصلی یا اصیل گفته می شود. چرم های اصیل از نظر کیفیت و دوام بسیار با هم تفاوت دارند.

2- چرم مصنوعی (Imitation leather)

گاهی اوقات به چرم مصنوعی، چرم قلابی یا چرم بدلی نیز می گویند؛ این پارچه به اصطلاح چرمی از پلی وینیل کلرید (PVC) یا مواد مشابه ساخته می شود. تولید کنندگان منسوجات چرم مصنوعی را براساس ویژگی ها و مزایای چرم اصیل و شبیه آن طراحی می کنند.

3- چرم تاپ گرین (Top-grain leather)

چرم تاپ گرین لایه بالایی پوست حیوانات است و از آنجاییکه متشکل از الیاف متراکم و بسیار ظریف است، بسیار مقاوم و بادوام می باشد. ضخامت این نوع چرم متفاوت است و خود دارای چندین زیرگروه مختلف است.

4- چرم فول گرین (Full-grain leather)

چرم فول گرین یک نوع چرم تاپ گرین است که بیرونی ترین لایه یا لایه گرین چرم طبیعی را تشکیل می دهد.

5- چرم گرین اصلاح شده (Corrected grain leather)

تولید کنندگان منسوجات، این نوع از چرم های تاپ گرین را تحت عمل آوری های سایشی قرار می دهند تا هرگونه عیوب موجود در نقش و نگار آنها برطرف شود.

6- چرم نبوک (Nubuck leather)

این نوع از چرم حاصل پرداخت کردن چرم های فول گرین کوتاه، پرزدار، ضخیم و برجسته است؛ به همین دلیل دارای بافتی مخملی است.

7- چرم اشبالت (Split leather)

این نوع چرم پس از جدا کردن چرم تاپ گرین از پوست حیوانات تولید می شود. کیفیت آن از چرم تاپ گرین کمتر است و از دوام پایین تری برخوردار است.

8- چرم ورنی (Patent leather) یا چرم بیکاست (bicast leather)

چرم ورنی در واقع نوعی چرم اشبالت است. این چرم با یک پوشش وینیل یا پلی اورتان طرحدار که طرح آن شبیه نقوش چرم اصیل است، پوشانده می شود. چرم ورنی معمولاً سفت تر و سخت تر از چرم تاپ گرین است.

9- چرم جیر یا سوییت (Suede)

چرم جیر که معمولاً با پوست حیوانات جوان ساخته می شود، به صورتی صاف و پرزدار پرداخت می گردد.

10- چرم پیوندی، بازیافتی یا بازسازی شده

این نوع چرم از الیاف چرمی خرد شده تشکیل می شود که تولید کنندگان منسوجات آنها را با الیاف لاتکس یا پلی اورتان به هم متصل می کنند. چرم پیوندی زیاد بادوام نیست.

چرم بر روی محیط زیست چه تأثیری می گذارد؟

تاثیرات زیست محیطی چرم خالص بحث برانگیز است. با وجود اینکه این پارچه زیست تخریب پذیر است و در حین تولید نیازی به استفاده از مواد شیمیایی زراعی ندارد؛ اما فعالان حقوق حیوانات ادعا می کنند که تولید چرم غیر اخلاقی است و در برخی از موارد تولید چرم می تواند مستقیماً به محیط زیست آسیب برساند.

مثلا قسمت اعظم چرم جهان از گاوها به دست می آید. گاوها در میان سایر احشام بیش از همه آب و خوراک مصرف می کنند؛ ضمناً الگوهای نامناسب چرای حیوانات می تواند منجر به تخریب خاک و سایر نگرانی های زیست محیطی شود. در برخی از موارد تولید کنندگان به شکلی صحیح از لاشه حیواناتی که برای چرم ذبح می شوند استفاده نمی کنند و یا اینکه لاشه آنها را به شکلی صحیح امحاء نمی کنند و همین امر منجر به ایجاد آسیب های زیست محیطی می گردد.

با وجود اینکه ماده طبیعی تانن که هزاران سال است برای دباغی پوست مورد استفاده قرار می گیرد به محیط زیست صدمه نمی زند؛ اما در عوض جایگزین آن یعنی سولفات کروم III می تواند آسیب های زیست محیطی قابل توجهی به محیط زیست وارد کند. بنابراین چرم تولید شده با تانن با محیط زیست سازگارتر است.

تولید چرم با استفاده از سولفات کروم III منجر به بروز چندین بحران زیست محیطی شده است. به عنوان مثال در سال 2003، روزنامه نگاران هندی گزارش دادند که روزانه 22 تن پسماند جامد کروم در مناطق حاشیه ای اطراف کانپور (Kanpur) پایتخت تولید چرم هند ریخته می شود. در سال 2017 دولت بنگلادش بیش از 1000 دباغ خانه را که از کروم استفاده می کردند، به دلیل آلودگی های زیادی که وارد آبراهه های اصلی داکا می کردند تعطیل کرد.

چنانچه از دیدگاه کاملاً زیست محیطی به تولید چرم نگاه کنیم، باید گفت که تولید چرم پایدار امکان پذیر است؛ اما سوال اصلی این است که آیا تولید چرم ذاتاً غیر اخلاقی است یا خیر؛ بعید است به این زودی ها پاسخی برای این سئوال پیدا شود. ممکن است مخالفان تولید چرم اصل به چرم مصنوعی به عنوان یک گزینه جایگزین نگاه کنند؛ اما این پارچه مصنوعی زیست تخریب پذیر نیست و تولید آن مستلزم رهاسازی مواد شیمیایی سمی در محیط زیست است.

گواهینامه های موجود برای چرم

نه سازمان USDA و نه آژانس صدور گواهینامه ارگانیک کمیسیون اروپا، هیچ کدام لباس های چرمی را تائید نمی کنند؛ در ضمن چرم واجد شرایط دریافت گواهینامه جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) نیز نیست. در عوض گواهینامه OEKO TEX یکی از برترین گواهینامه های کالاهای چرمی پایدار است که رقیب اصلی GOTS به شمار می آید. البته چرم پیوندی یا بازیافتی ممکن است بتواند گواهینامه استاندارد جهانی بازیافت (GRS) را دریافت کند.

نام پارچه	چرم
نام دوم شناخته شده پارچه	پوست خام احشام
ترکیبات پارچه	پوست دباغی شده دام ها
قابلیت تنفس پارچه	کم
قابلیت مقاومت در برابر رطوبت	کم
قابلیت حفظ گرما	بالا
قابلیت ارائه کشش	کم
حساس به کرکی شدن یا قل زدن	کم
اولین کشور سازنده این نوع پارچه	نامشخص- منشاء ماقبل تاریخ
بزرگترین صادر کننده/ کشور برتر تولید کننده	ایتالیا (از نظر ارزشی) یا چین (از نظر حجمی)
دمای توصیه شده برای شستشو	شستشوی دستی به صورت سرد
کاربرد در	ژاکت، کت، کیف پول، کمربند، کیف، دستکش، کفش، جلد کتاب، رومبلی، صندلی اتومبیل، زین و چمدان.