پنبه اصلاح شده ژنتیکی خالص و ناخالص

در این مقاله قصد داریم تا درباره GMOها صحبت کنیم که به بحث داغ چند سال اخیر تبدیل شده اند. در واقع می خواهیم رابطه GMO با پنبه را مورد بررسی قرار دهیم. پس ابتدا بیایید به این موضوع بپردازیم که GMO چیست. این کلمه سه حرفی در اصل مخفف ارگانیسم اصلاح شده ژنتیکی (Genetically Modified Organism) است؛ به عبارت دیگر در محصولات GMO، ژن های خاصی در دی‌ان‌ای (DNA) ارگانیسم ها تلفیق شده اند. حیوانات، گیاهان و میکرو ارگانیسم ها قابلیت اصلاح ژنتیکی را دارند. در نهایت در این فرآیند دو ژن وارد DNA گیاهان می شود.

اولین ژن چیست؟

اولین ژن، ژن Bt است که نوعی ژن برگرفته از باکتری های مقاوم به آفت کش هاست. از مدت ها قبل استفاده از این باکتری رایج بوده و آن را به عنوان یک آفت کش روی گیاهان می پاشیدند؛ یعنی زمانیکه هنوز تلفیق باکتری ها در DNA گیاهان متداول نبوده است. باکتری های حاوی Bt طبیعی هستند و حتی به عنوان یک آفت کش برای رشد پنبه ارگانیک مورد تائید می باشند. استفاده از آنها به عنوان آفت کش دارای مزیت زیست محیطی است؛ زیرا از آنجاییکه کشاورز از آفت کش های شیمیایی کمتری استفاده می کند، بنابراین رواناب های آلوده کمتری هم به نهرها و جویبارها جاری می شود.

ژن دوم چیست؟

ژن دوم از باکتری هایی حاصل می گردد که در خاک یافت می شوند. این باکتری ها زمانی کشف شدند که علف کش های موسوم به رانداپ (Roundup) به خاک نشت کردند. افراد مسئول پاکسازی خاک متوجه شدند که غلظت Roundup در خاک مرتباً در حال کاهش است، و در نهایت به این نتیجه رسیدند که برخی از باکتری ها آنها را می خورند. لذا این ژن در گیاه پنبه تلفیق شد تا در نهایت آن را برای مقابله با Roundup آماده کند. حال کشاورزان می توانند به راحتی علف های هرز را با علف کش های رانداپ کنترل کنند و دیگر نگرانی از بابت تحت تاثیر قرار گرفتن گیاه پنبه ندارند.

چه حجمی از پنبه تولیدی در جهان از بذرهای اصلاح شده ژنتیکی به دست می آید؟

امروزه بیش از 95% پنبه تولیدی در جهان از بذرهای اصلاح شده ژنتیکی به دست می آید. بنابراین حتی اگر پنبه ارگانیک خالص یا ناخالص را تهیه کنید؛ باز هم این پنبه از گیاهان اصلاح شده ژنتیکی استحصال شده است.

امروزه بذرهای پنبه دارای ژن هایی هستند که در DNA آنها تلفیق شده اند؛ هدف از این کار این است که گیاه پنبه در برابر علف کش ها مقاوم بوده (به همین دلیل به راحتی می توانید علف کش ها را به منظور از بین بردن علف های هرز سم پاشی کنید، بدون اینکه نگران آسیب دیدن گیاه پنبه باشید) و به صورت طبیعی در برابر آفات مقاومت کند. چنین چیزی به نفع محیط زیست است؛ زیرا استفاده از آفت کش ها را کاهش می دهد که در نهایت باعث کاهش آلودگی آب و خاک شده، و باعث صرفه جویی در وقت و هزینه کشاورز می شود.

آیا پنبه خالص حاوی مواد GMO است؟

سازمان Cotton Incorporated، آزمایشاتی را بر روی الیاف رشد یافته GMO انجام داد تا تاثیر فرآیند تصفیه را بر روی آنها بررسی کند. در این فرآیند پنبه ناخالصی که حاوی DNA اصلاح شده ژنتیکی بود، مورد آزمایش قرار گرفت. بعد از اینکه الیاف پنبه خالص شدند؛ هیچگونه DNA اصلاح شده و یا اصلاح نشده ژنتیکی در ساختار آنها وجود نداشت.

الیاف پنبه خالص پس از تمیز کردن و پالایش، فاقد GMO می شوند

پنبه های اصلاح شده ژنتیکی در اصل به دو دسته تقسیم می شوند. نوع اول برای مقاومت در برابر علف کش مبتنی بر گلایفوزیت (Glyphosate) به نام رانداپ (Roundup)، طراحی می شوند؛ اما هدف از طراحی نوع دوم، تحریک گیاه به تولید سمومی است که کرم غوزه (آفت اصلی پنبه) را از بین می برند. آشنایی با عوارض پنبه اصلاح شده ژنتیکی (GM) در مقام مقایسه با پنبه فاقد GM بسیار مهم است.

پنبه معمولی (Conventional Cotton) به نوعی از پنبه اشاره دارد که با کمک مواد شیمیایی مصنوعی کشاورزی و از طریق بذرهای اصلاح شده ژنتیکی به عمل می آید. در حال حاضر 75% از پنبه های معمولی، جزء پنبه های اصلاح شده ژنتیکی هستند. کشت پنبه های معمولی مستلزم استفاده از روش های کشاورزی و تولیدی غیر بهینه است که تا حد زیادی دشمن محیط زیست به حساب می آیند.

اما رشد و پرورش پنبه ارگانیک به استفاده از مقادیر کمتری از سموم، آفت کش ها و کودها نیازمند است. روش ها و شیوه های کشت و پرورش پنبه ارگانیک، اثرات زیست محیطی آن را به حداقل می رسانند. مقررات فدرال، استفاده از بذرهای دستکاری شده ژنتیکی در تولید پنبه ارگانیک را ممنوع کرده اند؛ به همین دلیل بذرهای استفاده شده برای کشت پنبه ارگانیک، باید طبیعی و بدون عمل آوری باشند. در حال حاضر پنبه ارگانیک کمتر از 1% تولید جهانی پنبه را به خود اختصاص می دهد.

از این رو پنبه خامی که به صورت ارگانیک رشد کرده است، عاری از GMOهاست. مزارع پنبه برای اینکه گواهی پنبه ارگانیک دریافت کنند، باید از شیوه های کشاورزی ارگانیک تبعیت کنند؛ کارخانه ها نیز باید برای دریافت این گواهی، پنبه ارگانیک را جدا از پنبه معمولی فرآوری نمایند. 

مقاله ای معتبر در سال 2002 در مورد پنبه اصلاح شده ژنتیکی، این مطالب را عنوان نمود: آزمایش های آزمایشگاهی مستقل نشان می دهند که پنبه اصلاح شده ژنتیکی (GM) پس از تمیزکاری / تصفیه (که به سفید کردن معروف است)، فاقد هرگونه پروتئین های تراریخته یا GM است و به همین دلیل از پنبه غیر تراریخته فرآوری شده، قابل تشخیص نیست.

شرکت Cotton Inc. که پیشتاز صنعت پنبه به شمار می رود؛ در ماه می سال 2001، جلسه ای را با هدف بحث در مورد پاسخ های مناسب به محدودیت های مرتبط با توانایی عرضه پنبه سفید شده و فاقد GMO، ترتیب داد. تمامی اعضای حاضر در جلسه بر این موضوع اتفاق نظر داشتند که به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. اعضای صنعت پنبه تصمیم گرفتند تا طرف ثالث معتبری را وارد ماجرا کند؛ مسئولیت این طرف ثالث بررسی این موضوع بود که آیا می توان DNA تغییر یافته در الیاف پنبه برداشت شده از گیاهان GM را پس از اینکه الیاف تحت فرآیندهای خالص سازی مانند تمیزکاری و سفید کردن قرار گرفتند، اندازه گیری کرد.

تمیزکاری یک فرآیند پیش از عمل آوری است که در خلال آن مواد غیر سلولزی الیاف پنبه حذف می شوند. موم های روی الیاف، در طی فرآیند تمیزکاری به مواد صابونی محلول در آب تبدیل می گردند؛ در این صورت تنها ماده گیاهی نرم و عاری از اجزای آبگریز و غیر سلولزی پنبه (که باعث ایجاد پنبه جاذب می شوند) باقی می ماند. سپس از آب اکسیژنه به عنوان یک عامل تصفیه کننده استفاده می شود؛ این ماده با اکسید کردن الیاف رنگی، پنبه را سفید می کند. استفاده مجزا از آب اکسیژنه منجر به خلق فرآیند فاقد کلر می شود که ضمن موثر بودن دوستدار محیط زیست نیز است.

امروزه مصرف کنندگان انتظار دارند که محصولات خوب و باکیفیت، این فرآیندهای تصفیه را پشت سر بگذارند. به علاوه امروزه آنها به سمت شیوه های تولیدی آگاهانه تر و دوستدار محیط زیست تمایل دارند؛ از این رو تولید کنندگان پنبه باید در بهره گیری از شیوه های فرآوری پنبه که مستلزم استفاده از مواد شیمیایی سخت و مضر است، تجدید نظر کنند. روش تصفیه فاقد کلر تضمین می کند که پنبه از بالاترین و بی خطرترین کیفیت لازم برخوردار است.

پس از جلسه شرکت Cotton Inc.، هر ژن و ترکیب ژن هایی که در حال حاضر در تولید تجاری پنبه مورد استفاده قرار می گیرند، در قالب مطالعه ای مورد بررسی قرار گرفتند. در این مطالعه، پنبه در کرت های تکراری در کارولینای شمالی با تحت کنترل قرار دادن آفات، پرورش داده شد. سپس این پنبه ها بدون پاک کردن پرزهایشان پاکسازی گردیدند؛ ضمناً از انواع پنبه معمولی (غیر تراریخته) نیز به عنوان کنترل کننده استفاده شد.

واریانت های تقویت شده ژنتیکی، شامل دگرگونی ژن های BXN (مقاوم به علف کش Buctril)، ژن Bt (مقاوم به کرم غوزه)، ژن R (مقاوم به علف کش رانداپ) و ژن انباشته Bt/R بود. نمونه های این پنبه برای آزمایش تراریختگی به آزمایشگاه مستقل فرستاده شدند. تجزیه و تحلیل این نمونه ها، توانایی آزمایشگاه ها را در یافتن DNA تراریخته پنبه در آزمایش های تکراری نشان داد.

یک نمونه فرآوری نشده (یعنی به صورت مکانیکی تمیز نشده است) از پنبه های آزمایش گردیده، در قالب دو نسخه برای فرآوری در کی یر (Kier) نمونه آزمایشگاه ارسال شد. نمونه ها با استفاده از معادل 14 A که روشی استاندارد برای اولین فرآوری پنبه در تولید است، فرآوری شدند. نمونه های تمیز و سفید شده به شرکت Cotton Inc. برگردانده شدند؛ این شرکت نیز این نمونه ها را برای آزمایش تراریختگی، دوباره به آزمایشگاه فرستاد. تمامی نمونه ها نتایج منفی داشتند؛ به عبارتی هیچ گونه مواد GMO در آنها یافت نشد.

یک کمیته راهبری علمی، نسخه ای از گزارش این آزمایش را تدوین کرد و آن را به کمیسیون اروپا (EC) فرستاد تا جنبه های بی خطر استفاده از پنبه اصلاح شده ژنتیکی برای کاربردهای پزشکی، توسط آنها نیز مورد بررسی و تائید قرار بگیرد. این کمیته به این نتیجه رسید که پنبه اصلاح شده ژنتیکی، در مقایسه با پنبه عاری از GMO فاقد هر گونه خطر اضافی است. آنها توصیه کردند که الیاف خام و فرآوری شده، باید از نظر محتوای پروتئین مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرند و این همان کاری است که در خلال این مطالعه و با استفاده از سایر سفیدکننده ها انجام شده بود.

براساس نتایج این مطالعه و همچنین گزارش EC، هیچگونه تفاوت معنی داری بین پنبه GMO و پنبه فاقد GMO پس از تمیز کردن و تصفیه الیاف وجود ندارد. موضوع مهم در اینجا وجود پروتئین های اصلاح شده ژنتیکی در الیاف پنبه است که مورد بررسی آزمایشگاه های مستقل هم قرار گرفته است. نتایج آزمایشات آنها نشان داد که هیچ شواهدی مبنی بر وجود این پروتئین ها در نمونه هایی که با روش مرطوب فرآوری شده اند وجود ندارد. نهایتاً تمام این موارد نشان می دهند که الیاف پنبه پس از تمیز کاری و تصفیه، فاقد GMO هستند.