پارچه اکریلیک

پارچه اکریلیک چه نوع پارچه ای است؟

پارچه های الیاف اکریلیک (Acrylic) از طریق پلیمری مصنوعی به نام اکریلونیتریل (acrylonitrile) ساخته می شوند. این نوع از الیاف، با واکنش برخی از مواد شیمیایی نفتی یا مبتنی بر زغال سنگ با طیف متنوعی از مونومرها تولید می گردند. این مسئله نشان می دهد که پارچه اکریلیک یک الیاف مبتنی بر سوخت فسیلی است. چون پارچه اکریلیک یکی از کم تنفس ترین شکل های منسوج در جهان است، لذا از آن در کاربردهای حفظ کننده گرما استفاده می گردد. مثلا این پارچه در تجهیزات ورزشکاران معمولا به کار برده می شود و مشاهده کردن استفاده از پارچه اکریلیک در تولید گرم کن های ورزشی، ژاکت های کلاه دار و شلوارهای ورزشی متداول است. همچنین نگرانی هایی در مورد احتمال سرطان زا بودن اکریلیک وجود دارد، بنابراین جهت جلوگیری از تماس این الیاف با پوست باید تا حد ممکن احتیاط نمود.
هر چند که الیاف اکریلیک ممکن است شامل مقادیر کوچکی از اجزاء سازنده مصنوعی دیگر نیز باشند، اما این الیاف برای اینکه اصیل در نظر گرفته شوند، باید حداقل شامل 85 درصد اکریلونیتریل باشند. با توجه به مواد دیگری که با اکریلونیتریل ترکیب می شوند، پارچه نهایی ویژگی های مختلفی خواهد داشت.

تاریخچه

همانند بسیاری از الیاف نساجی مصنوعی دیگر، شرکت آمریکایی دوپونت (DuPont) در اصل الیاف اکریلیک را اختراع نموده است. این شرکت در ابتدا برای توسعه نایلون و تولید پلی استر در سراسر جهان مشهور گردید و وقتی الیاف اکریلیک را در دهه 1940 میلادی اختراع نمود، دنیا این توسعه را به منزله مرحله بعدی گسترش شرکت دوپونت به موقعیت برتر در بازارهای نساجی جهان تصور کرد.
با این حال الیاف اکریلیک تا اواخر دهه 1950 میلادی به محبوبیت زیادی دست پیدا نکرد. دلیل محبوب نشدن الیاف اکریلیک تا حدی به موفقیت دیگر منسوجات مصنوعی شرکت دوپونت ارتباط پیدا می کند. این شرکت قبلا ابریشم را با نایلون و پنبه را با پلی استر جایگزین کرده بود، به همین دلیل ممکن است پذیرش مصرف کنندگان به جایگزین جدید پشم این شرکت، یعنی اکریلیک با کاهش رو به رو گردیده باشد.

با گذشت حدود یک دهه، مزایای اکریلیک رفته رفته آشکار گردید و این پارچه سهم بیشتری از بازار را به دست آورد. در آن زمان مصرف کنندگان و دست اندرکاران بخش صنعتی خوشبین بودند که الیاف مصنوعی به تدریج می تواند جایگزین منسوجات طبیعی شود. با این حال مصرف کنندگان به تدریج نگران اشتعال پذیری اکریلیک شدند، چون در حقیقت قرار بود اکریلیک جایگزین پشم شود که خود بیشترین خاصیت اشتعال پذیری را در میان همه پارچه ها دارد.
با پیدایش جنبش های مدافع محیط زیست در سال 1970 میلادی، افکار عمومی علیه پارچه های مصنوعی تحریک شد و در حدود همان زمان، اطلاعاتی در مورد ویژگی های سمی و سرطان زای اکریلیک منتشر گردید. هر چند که محبوبیت الیاف مصنوعی در ایالات متحده در طی چند دهه گذشته با کاهش رو به رو بوده است، اما به وجود آمدن بازارهای دیگر در آسیا و آفریقا به حفظ تولید الیاف اکریلیک کمک کرده است.
با این حال شرکت دوپونت دیگر تولید کننده نخست الیاف اکریلیک نیست. دیگر شرکت های موجود در چین، هند، اندونزی و کشورهای دیگر حوزه ASEAN، این تولید کننده آمریکایی را به عنوان پیشگام بازار الیاف اکریلیک از دور خارج کرده اند. همچنین بازار مصرفی آمریکا نسبت به دیگر بازارهای نوظهور در کشورهای در حال توسعه به پارچه اکریلیک کمتری نیاز دارد.

پارچه اکریلیک چگونه تولید می شود؟

الیاف اکریلیک معمولا در کارخانه هایی تولید می شوند که دیگر شکل های منسوجات مصنوعی را تولید می نمایند. برای شروع فرآیند تولید پارچه اکریلیک، پلی آکریلو نیتریل (polyacrylonitrile) پلیمر اکریلونیتریل در محلول مبتنی بر آب با استفاده از یک تکنیک واکنشی به نام پلیمریزاسیون رادیکالی (radical polymerization) تولید می گردد. این پلیمر با استفاده از یک محلول شیمیایی قدرتمند حل می شود و ماده ژل مانند حاصل سپس برای اکسترود شدن از طریق یک اسپینرت برای تبدیل به الیاف اکریلیک آماده می گردد. این الیاف معمولا در محلولی از حلال مشابه به حالت لختگی در می آیند که به این فرآیند ریسندگی مرطوب (wet spinning) گفته می شود. همچنین فرآیندی به نام ریسندگی خشک (dry spinning) نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد که بسیار کاربردی و سازگار با محیط زیست است. ریسندگی خشک از تبخیر کردن حلال با جریانی از گاز گرم تشکیل شده است.
الیاف حاصل سپس شسته، کشیده و موجدار می گردند تا فیلامنت های نازک و طویل ساخته شوند. این فیلامنت ها می توانند به نخ ریسیده گردند. همانند دیگر الیاف منسوج مصنوعی، برای ایجاد یک منسوج نهایی قابل استفاده به کشیده شدن نیاز است؛ فرآیند کشش الیافی مانند اکریلیک، آنها را چند بار طول اصلیشان ارائه می دهد. در نتیجه هزینه ها کاهش پیدا می کند و کارآیی تولید بیشتر می گردد.

وقتی الیاف اکریلیک به نخ ریسیده شدند، بر روی بوبین ها بارگذاری می گردند و به تولیدکنندگان محصول نساجی تحویل داده می شوند. سپس این تولید کنندگان، نخ اکریلیک را به پوشاک، فرش و طیف متنوعی از دیگر کاربردها می بافند یا ممکن است نخ را با تغییرات جزئی به عنوان مواد مصرفی برای علاقمندان به محصولات کشباف بفروشند.
کارگران یا در کارخانه تولید یا در تأسیسات تولید منسوج ممکن است در معرض قرار گیری در برابر طیف گوناگونی از رنگ ها و به عمل آوری ها قرار گیرند. مثلا برای پارچه های اکریلیک به شدت به بازدارنده شعله نیاز است؛ مسلما بدون به عمل آوری های شیمیایی، پارچه اکریلیک بسیار خطرناک خواهد بود.

توجه به این نکته مهم است که تولید الیاف اکریلیک رنگی در فرآیندهای تولید شیمیایی امکان پذیر است که نیاز برای رنگ ها را حذف می کند.

در مجموع فرآیند ساخت پارچه اکریلیک را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:

1. پلیمریزاسیون: پلی آکریلو نیتریل پلیمر اکریلونیتریل در محلول مبتنی بر آب با استفاده از یک تکنیک واکنشی به نام پلیمریزاسیون رادیکالی تولید می گردد.
2. حل کردن: این پلیمر سپس با استفاده از حلال شیمیایی قدرتمند حل می گردد.
3. اکسترود نمودن: ماده ژل مانند حاصل سپس برای اکسترود شدن از طریق یک اسپینرت برای تبدیل به الیاف اکریلیک آماده است.
4. ریسندگی مرطوب یا خشک: این الیاف معمولا در محلولی از حلال مشابه در فرآیندی به نام ریسندگی مرطوب یا خشک (از تبخیر نمودن حلال با جریانی از گاز گرم تشکیل شده است) لخته می شوند.
5. شستن و کشیدن: الیاف حاصل برای تبدیل شدن به فیلامنت های نازک و طویل، سپس شسته، کشیده و موجدار میگردند و می توانند به نخ ریسیده گردند.
6. بارگذاری: وقتی الیاف اکریلیک به نخ ریسیده شدند، بر روی بوبین ها بارگذاری می گردند و به سازندگان محصولات نساجی تحویل داده می شوند.
7. بافتن: سپس این تولید کنندگان، نخ اکریلیک را به پوشاک، فرش و طیف متنوعی از دیگر کاربردها می بافند.

پارچه اکریلیک چه کاربردی دارد؟

چون پارچه اکریلیک مشابه با پشم طراحی شده است، لذا در بسیاری از کاربردهای مشابه با این الیاف طبیعی بسیار محبوب مورد استفاده قرار می گیرد. مثلا تولید کنندگان پوشاک، الیاف اکریلیک را برای تولید ژاکت، دستکش، شلوار، ژاکت های کلاه دار و طیف متنوعی از دیگر لباسهای مخصوص آب و هوای سرد به کار می برند. علاوه بر این، اکریلیک یک ماده محبوب برای ساخت فرش، رومبلی، قالیچه و دیگر دسته بندی های مرسوم محصولات خانگی تولید شده با پشم است.
هر چند که اکریلیک در حالت طبیعی خودش بسیار شبیه به پشم است، اما با توجه به مکانیسم ریسندگی که برای تولید آن استفاده می شود، می تواند همانند پارچه های مشابه دیگر مانند پنبه نیز تولید گردد. تولید کنندگان می توانند انواعی از اکریلیک را که خز مشابه دارد، تولید نمایند که این لباس ها برای وسایل صحنه یا مشتریان می توانند مفید باشند.
الیاف اکریلیک به عنوان یکی از اجزاء سازنده الیاف کربن (در کاربردهای صنعتی بسیار مورد تقاضا هستند) نیز به کار می روند. با این حال الیاف اکریلیک به غیر از این مورد دیگر کاربرد صنعتی خاصی ندارند. هر چند که این پارچه به شدت باداوم است، اما قابلیت اشتعال پذیری آن سبب گردیده است تا برای استفاده در بسیاری از محیط های صنعتی مناسب نباشد.
یکی از کاربردهای اصلی الیاف اکریلیک به بافندگی ارتباط پیدا می کند. بیشتر افرادیکه تولیدات کشباف را به محصولات پشمی نفیس ترجیح می دهند، افراد آماتوری هستند که اکریلیک را به عنوان الیاف یادگیرنده یا نوعی نخ برای پروژه های ارزان و کم تأثیر به کار می برند. هر چند که استفاده از اکریلیک به عنوان ماده کشباف، منتقدان قابل توجهی دارد، اما توانایی آن در حفظ رنگ و ارزان بودنش باعث گردیده است تا یک موقعیت عالی در بازار کالاهای سرگرمی کشباف داشته باشد.

پارچه اکریلیک در چه مناطقی از جهان تولید می شود؟

تولید کننده اصلی پارچه اکریلیک در جهان، چین است. این کشور بیش از 30 درصد از پارچه ها و پوشاک اکریلیک جهان را تولید می نماید و بزرگترین بازار لباس های اکریلیک نیز متعلق به کشور چین است. بازار اکریلیک و تلاش های تولیدی در چین در یک سرعت ثابت همچنان به رشد ادامه می دهند، اما بازار آمریکای جنوبی، در حال رشدترین بازار اکریلیک در جهان می باشد.
همانطور که بازارهای کشورهای عضو آ سه آن (ASEAN) مانند هند و اندونزی به رشد ادامه می دهند، تولید پارچه اکریلیک در چین و دیگر کشورها برای پاسخ دادن به نیازهای افزایش مصرف الیاف اکریلیک، همزمان با آنها رشد خواهند کرد. هر چند که چین، بزرگترین تولید کننده پارچه اکریلیک در جهان است، اما عنوان بزرگترین شرکت تولید کننده الیاف اکریلیک جهان به شرکت هندی Aksa Akrilik Kimya Sanayii AŞ تعلق دارد. دیگر شرکت تولید کننده بزرگ اکریلیک نیز هندی است، اما شرکت چینی Dralon در جایگاه سوم قرار دارد.

قیمت پارچه اکریلیک به چه صورت است؟

اطلاعاتی در مورد قیمت کنونی برحسب پوند الیاف اکریلیک یا محصولات بافته شده اکریلیک در دسترس نیست. با این حال همانند دیگر پارچه های مصنوعی، جذابیت اصلی پارچه اکریلیک به هزینه تولیدی کم آن بر می گردد. این قیمت کم تولید الیاف اکریلیک سپس توسط تولید کنندگان محصولات نساجی حس خواهد شد و مصرف کننده نهایی از مزایای کاهش تولید اکریلیک در مقایسه با منسوجات طبیعی لذت خواهد برد.

چه تفاوتی بین انواع مختلف پارچه اکریلیک وجود دارد؟

چهار نوع عمده از پارچه اکریلیک وجود دارد:

اکریلیک

به عنوان پارچه اکریلیک معمولی در نظر گرفته می شود. این نوع از الیاف باید حداقل 85 درصد اکریلونیتریل خالص داشته باشد.

مودا اکریلیک (Modacrylic)

این نوع از الیاف اکریلیک تا حدی از اکریلونیتریل تشکیل شده است، اما انواع مختلفی از دیگر پلیمرها در تولید آن نیز مورد استفاده قرار می گیرند. مثلا مودا اکریلیک حاوی سطح بالایی از وینیلیدن کلراید (vinylidene chloride) است. بر این اساس، پارچه های ساخته شده از طریق الیاف مودا اکریلیک معمولا حالت خوش قوارگی، مقاومت در برابر چروک شدن و دوام پذیری بهتری نسبت به پارچه های اکریلیک طبیعی دارند. مودا اکریلیک ممکن است نسبت به الیاف اکریلیک، مقاومت بهتری در برابر پرزدهی و سایش داشته باشد. علاوه بر این، مودا اکریلیک در برابر اشتعال پذیری مقاوم است، در حالیکه اکریلیک طبیعی به شدت به مشتعل شدن تمایل دارد. در نهایت پارچه های مودا اکریلیک ممکن است شکلشان را نسبت به پارچه های اکریلیک طبیعی بهتر حفظ نمایند.

نیتریل (Nytril)

نیتریل برخلاف پارچه اکریلیک که عمدتا از اکریلونیتریل تشکیل شده است، اساسا حاوی وینیلیدین دی نیتریل (vinylidene dinitrile) است. هر چند که نیتریل از سال 1960 میلادی به بعد در ایالات متحده به مرحله تولید رسیده است، اما هنوز هم این محصول در بازارهای آسیایی تولید می گردد. چون رنگ آمیزی نیتریل سخت است، لذا این پارچه هیچگاه به محبوبیت زیادی دست پیدا نکرده است و در هیچ کجای دنیا در مقادیر بزرگی تولید نمی شود.

لاستریل (Lastrile)

لاستریل شکل الاستیک اکریلیک است که با مخلوط کردن یک نوع ماده شیمیایی به نام دی ان (diene) با اکریلونیتریل تولید می گردد. این پارچه در کاربردهای مشابه با اکریلیک که به کشش بیشتری نیاز است، مورد استفاده قرار می گیرد.

پارچه اکریلیک چه تأثیری بر روی محیط زیست دارد؟

چون پارچه اکریلیک زیست تجزیه پذیر نیست، پس تأثیر منفی زیادی بر روی محیط زیست دارد. همچنین فرآیندهای تولید استفاده شده برای ساخت پارچه اکریلیک به کارگران و اکوسیستم های اطراف کارخانه های تولید آسیب وارد می کند.
فرآیندهای تولید استفاده شده برای ساخت پارچه اکریلیک به شدت فرار هستند و کارخانه های تولیدی که این الیاف را می سازند در صورتی که نتوانند مراقبت های لازم را تأمین نمایند، دائما در معرض خطر انفجار قرار دارند. طیف گسترده ای از مواد سمی در تولید پارچه اکریلیک به کار برده می شوند و اگر این مواد به صورت صحیح مدیریت نشوند یا دفع نگردند، به اکوسیستم های اطراف وارد می شوند و محل زندگی حیات وحش و انسان را با خطر رو به رو می کنند. گازهای تولید شده در ساخت اکریلونیتریل به حدی مضر هستند که قبل از اینکه آنها بتوانند کارخانه تولید را ترک نمایند، به وضع قانون نیاز دارند تا بتوانند در محیط بسته به صورت مناسب فیلتر گردند.
برخلاف پلی استر و دیگر پارچه های مصنوعی، از نظر عملی بازیافت پارچه اکریلیک غیرممکن است. این مسئله نشان می دهد که روش های مؤثری برای دفع لباس های اکریلیکی وقتی آنها تولید می شوند، وجود ندارد. الیاف اکریلیک زیست تخریب پذیر نیست، بنابراین به سادگی در محیط زیست جمع می شوند و برای صدها سال تا زمانیکه به آرامی شروع به تجزیه شدن کنند، باقی خواهند ماند.
وقتی مصرف کنندگان شروع به شستشوی پارچه های مصنوعی می کنند، تکه های الیاف ریزی را تولید می نمایند که آنها را به منابع آب و اکوسیستم های سمی وارد می کنند. این بحران میکرو الیاف، تولید آب غیرقابل شرب را در مناطق شهری حاوی تراکم بالا تهدید می کند که در آن مصرف زیاد آب و تکنیک های تصفیه نامناسب آب آشامیدنی منجر به غلظت های بسیار بالای الیاف در هیدروسفر می گردد.
مثلا یک محقق بریتانیایی اخیرا کشف کرده است که فقط بار لباس های شسته شده می تواند تا 700 هزار میکرو الیاف را به وجود آورد و این میکرو الیاف پس از آن به خطوط ساحلی سراسر جهان ختم می شوند. این میکرو الیاف به بحران همه گیری پلاستیک ها در اقیانوس ها می افزایند.
علاوه بر این، اکریلونیتریل به عنوان یک ماده آلی فرار (VOC) برای ایجاد اوزون زمینی (ground ozone) پتانسیل بالایی دارد. این نوع اوزون باعث سمی شدن زمین می شود و بازده محصولات زراعی را کاهش می دهد. با این حال مشخص نیست که چگونه تولید الیاف اکریلیک می تواند این تأثیر زیست محیطی مخرب را به وجود آورد.
اکریلونیتریل همانند بیشتر الیاف مصنوعی از سوخت فسیلی مشتق می شود. بنابراین تولید پارچه اکریلیک سبب افزایش مصرف سوخت های فسیلی توسط انسان می شود، در حالیکه این سوخت های فسیلی می توانست برای کاربردهای تولید انرژی حیاتی مورد استفاده قرار گیرد.

ریسک های سلامتی

پارچه اکریلیک علاوه بر خطراتی که می تواند برای محیط زیست ایجاد کند، ممکن است برای سلامتی انسان ها نیز مشکل آفرین باشد. در اوایل سال 1979 میلادی، انجمن محافظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) در مورد مونومرهای باقی مانده در پارچه اکریلیک که ممکن است سرطان زا باشند، ابراز نگرانی کرده است. این مسئله از آن زمان توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفته است: هر زمان که پوست شما با الیاف اکریلیک تماس پیدا می کند، احتمال ابتلای شما به سرطان بیشتر می گردد.
پارچه اکریلیک ذاتا بسیار اشتعال پذیر است. این مسئله باعث شده است تا این پارچه برای اجتناب از احتمال صدمه جدی به پوشنده با بازدارنده های سمی شعله فرآوری گردد. این نوع از بازدارنده های شعله که مورد استفاده قرار می گیرند، organophosphates نام دارند و این مؤلفه های سمی به تدریج در بدن انسان جمع می شوند.
در کل قرارگیری در معرض الیاف مصنوعی در طول فرآیندهای تولید، احتمال ابتلا به سرطان سینه در زنان پس از یائسگی را افزایش می دهد. الیاف مصنوعی مانند اکریلونیتریل باعث تولید باکتری ها نیز می شوند که می توانند سبب شرایط پوستی و ناراحتی کلی گردند.

شستشو

به یاد داشته باشید که هم آب سرد و هم آب گرم می تواند به پوشاک حاوی پارچه اکریلیک صدمه بزند. بنابراین همیشه لباس اکریلیک باید با آب ولرم مورد شستشو قرار گیرد. وقتی لباس اکریلیک با سرد شسته می شود، می تواند زبر گردد و حالت انعطاف پذیر خود را نیز از دست می دهد. پارچه اکریلیک وقتی با آب بسیار داغ شسته می شود، امکان ذوب شدن آن وجود دارد و این عامل شاید به ماشین لباسشویی و دیگر کالاهای موجود در آن آسیب وارد نماید. همچنین پارچه اکریلیک نسبت به دیگر پارچه ها بیشتر مستعد پرزدهی است. اگر شما یک لباس اکریلیکی را با لباسی که از نظر رنگ تناسبی با آن ندارد، بشورید، پرزهایی به همان رنگی که لباس را با لباس اکریلیکی شسته اید، بر روی پارچه اکریلیک ظاهر خواهد شد.

گواهینامه های موجود برای پارچه اکریلیک

چون پارچه اکریلیک از طریق الیاف مصنوعی تولید شده است، لذا واجد شرایط دریافت گواهینامه ارگانیک از سوی سازمان های دولتی یا مستقل نیست. با این حال این نوع از پارچه به عنوان یک محصول واقعی، واجد شرایط دریافت گواهینامه از سوی سازمان بین المللی استاندارد (ISO) است.
جهت تعیین اینکه پارچه اکریلیک واقعی است یا خیر، ISO به بررسی نمونه های محصول در فرآیندهای آزمایشی دقیق شیمیایی می پردازد. در نتیجه اکریلیک تأیید شده توسط ISO تضمین می دهد که اکریلیک، 100 درصد خالص است، اما در حال حاضر تکنیک خاصی برای بازیافت کردن مؤثر اکریلیک وجود ندارد، پس نمی توان گواهینامه خاصی را برای الیاف بازیافت شده پارچه اکریلیک ذکر نمود.