پارچه ابریشم

پارچه ابریشم چه نوع پارچه ای است؟

ابریشم قویترین منسوج طبیعی جهان است. اخیرا قدرت این منسوج توسط آزمایشگاه زیست ماده مهندسی برتر تشخیص داده شده است، به همین دلیل هنوز هم قویترین پارچه از طریق فرآیندهای طبیعی تولید می گردد. ابریشم علیرغم استحکام کششی بالا، به دلایل دیگری نیز مورد توجه مصرف کنندگان قرار گرفته است. نرمی ابریشم باعث گردیده است تا این ماده در طول تاریخ به یک کالای با ارزش تبدیل گردد. این الیاف ساده سبب به وجود آوردن مسیرهای تجاری افسانه ای شده و فرهنگ ها را در سراسر جهان قدیمی با تغییراتی رو به رو کرده است.
ابریشم در مقایسه با الیاف پروتئینی طبیعی، عمدتا شامل فیبروئین (fibroin) است. فیبروئین نوعی پروتئین محسوب می شود که انواع خاصی از لاروهای حشرات برای ساخت پیله آن را ترشح می کنند. اگرچه حشرات دیگری نیز مواد شبیه به ابریشم را تولید می نمایند، اما بیشتر ابریشم جهان از طریق لاروهای بمبیکس موری (Bombyx mori) به دست می آید. این لاروها نوعی کرم هستند که فقط بر روی درخت توت زندگی می کنند.
ابریشم در شرایط خاص روشنایی یک جلوه نوری متناوب و ضعیف را تولید می کند که این موضوع به دلیل ساختار شبه هرمی مثلثی الیاف ابریشم به وجود می آید. این هرم ها، نور را در زوایای مختلف منعکس می نمایند و باعث تولید رنگین کمانی ظریف می شوند. همین مسئله ابریشم را بسیار مشهور کرده است.

انسان ها در اصل برای تولید پارچه های اولیه، ابریشم را مورد استفاده قرار داده اند. هر چند که کرم های ابریشم در بخشی از حیات وحش چین، هند و اروپا موجود هستند، اما میزان تولید ابریشم توسط این حشره هیچگاه به اندازه ای نبوده است که تمام نیازهای تولید منسوجات را برآورده کند.
کشت ابریشم اهلی از چین نشأت می گیرد. یکی از اشیاء کشف شده از طریق باستان شناسی نشان می دهد که استفاده از منسوجات ابریشمی در چین به 6500 سال قبل از میلاد بر می گردد و یقینا چینی های باستان زودتر از 3600 سال پیش از میلاد از ابریشم استفاده نموده اند. اگرچه سوابق تاریخی خاصی در مورد منشأ تولید ابریشم در چین وجود ندارد، اما افسانه های چینی معتقد هستند که توسعه پرورش کرم ابریشم که هنر تولید کردن ابریشم به شمار می آید توسط امپراطور لئیتسو (Leizu) گسترش داده شده است. در اوایل در فرهنگ چین مرسوم بود که فقط اشراف لباس ابریشمی را بپوشند، اما با توسعه تمدن چین و ثروتمندتر شدن جامعه این کشور، افراد عادی نیز شروع به پوشیدن این پارچه نرم و با دوام کردند.
قبل از به وجود آمدن صنعت، تولید ابریشم در چین منجر به توسعه مسیرهای تجاری برتر گردید. جاده ابریشم از چین تا غرب اروپا امتداد پیدا کرد و تجار چینی برای مبادله کردن ابریشم با کالاهای سایر کشورها به رفت و آمد از طریق این مسیر تجاری مشغول بودند. رازهای مربوط به پرورش دادن کرم ابریشم برای قرنها مورد توجه و محافظت بخشی از نجیب زادگان چینی بود، اما سرانجام اطلاعاتی در مورد نحوه تولید ابریشم تصفیه شده به کره و هند در طول اولین دهه های میلادی سرایت کرد. هند، تایلند و دیگر کشورهای آسیایی در آن زمان در مورد فرآیندهای پرورش کرم ابریشم که به صورت عالی توسعه داده می شد، دانش کافی را داشتند، اما روش تولید ابریشم چین هنوز هم برتر در نظر گرفته می شد.
براساس افسانه ها و سوابق تاریخی محدود، ابریشم ممکن است در طول دهه های گذشته در غرب نیز تولید شده باشد. صرف نظر از اینکه این موضوع درست باشد یا خیر، می توان محبوبیت بالای ابریشم را در نزد غربیان به دوران امپراطوری رم نسبت داد و محبوبیت این ماده کمیاب و اسرارآمیز فقط در طول قرن وسطی رشد پیدا کرده است.
تولید ابریشم در قرن 11 میلادی در سراسر اروپا رواج پیدا کرد. بسیاری از شهرهای ایتالیا نظیر لوکا (Lucca)، ونیز و فلورانس در طول قرون وسطی از نظر اقتصادی به شدت بر روی تولید ابریشم وابسته بودند. صنعت ابریشم به تدریج به فرانسه و اسپانیا نیز گسترش یافت. امپراطور جیمز یکم (King James I) باعث معرفی تولید ابریشم به دنیای جدید در قرن هفدهم گردید و ایالات های آمریکا همچون کنتیکت (Connecticut) و ماساچوست (Massachusetts) به سرعت به قطب تولید ابریشم تبدیل گردیدند. جنگ جهانی دوم، ارتباط آمریکا با ابریشم آسیا را قطع نمود و در نتیجه شرکت های آمریکایی، جایگزین های مصنوعی مانند نایلون را توسعه دادند.

پارچه ابریشم چگونه تولید می شود؟

هر چند که صنعت ابریشم در طول قرن گذشته به شدت توسعه پیدا کرده است، اما فرآیندهای استفاده شده برای تولید این پارچه هنوز هم همان روش هایی است که در دنیای باستان به کار می رفت. وقتی پرورش دهندگان کرم ابریشم به برداشت پیله های این حشره اقدام می کنند، معمولا برای جلوگیری از بالغ شدن کرم ها، آنها را معرض حرارت بالایی قرار می دهند. بعضی از انجمن های مدافع حقوق حیوانات برای جلوگیری از این روش، فعالیت هایی انجام داده اند؛ آنها عنوان کرده اند که برداشت ابریشم بدون کشتن کرمها امکان پذیر است، اما تولید گنندگان برای این گفته ارزش زیادی قائل نیستند.
بعد از اینکه پیله کرم ابریشم حرارت داده شد، تولید کنندگان با دقت به باز کردن رشته هایی که کرم های ابریشم با وسواس در جای خود قرار داده اند، مشغول می شوند. برای انجام این کار، پیله های ابریشم ممکن است برای حذف مقداری از سریسین (ماده چسبانکی است که کرم های ابریشم برای شکل دادن به محفظه های خودشان در طول دگردیسی از بدن دفع می کنند) موجود در پیله ها کمی جوشانده شود.
پیله ها از طریق یک رشته بلند از الیاف توسط کرم های ابریشم به وجود می آیند، یعنی یک پیله کاملا از هم باز شده منجر به یک رشته تکی از ابریشم می گردد. برای باز کردن پیله، یک کارگر یا دستگاه خودکار برای یافتن یک انتهای شل و سست، پیله را برس خواهد زد و آن را از طریق روزنه یک ظرف سرامیکی بر روی ماسوره بارگیری می کند تا رشته ابریشم از هم باز گردد.

وقتی رشته های ابریشم بر روی ماسوره بارگیری شد، برای ایجاد یک رشته پیوسته به صورت خودکار به رشته دیگر نخ متصل می گردد. سریسین موجود در رشته ابریشم به بهم پیوستن رشته ها کمک می کند. سپس تولید کنندگان ابریشم این رشته های طویل را برای تولید نخ به هم دیگر می پیچانند.
تولید کنندگان ابریشم برای تولید نخ ابریشمی که ویژگی های خاص مورد نیاز را داشته باشد، ممکن است طیف مختلفی از فرآیندهای پس از تولید را اعمال نمایند. سپس برای یکنواخت تر شدن نخ ابریشم از یک غلتک استفاده می گردد. نخ در این مرحله برای بافته شدن به پوشاک و انواع دیگری از منسوجات آماده است. بیشتر تولید کنندگان منسوجات ابریشمی قبل از اینکه نخ بافته شود، آنها را رنگ آمیزی می کنند و ممکن است از روش هایی برای سفید کردن آنها نیز بهره بگیرند. تولید کنندگان برای دستیابی به ویژگی های مطلوب شاید ابریشم را سفت یا بخار نیز نمایند.
در مجموع فرآیند تولید پارچه ابریشم را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:

1. حرارت دادن به پیله ها: وقتی پیله های کرم ابریشم برداشت می شوند، برای جلوگیری از پدیدار شدن کرم های بالغ، آنها را در معرض حرارت قرار می دهند.
2. باز کردن رشته های پیله: یک کارگر یا دستگاه خودکار برای یافتن یک انتهای شل و سست، پیله را برس خواهد زد و آن را از طریق روزنه یک ظرف سرامیکی بر روی ماسوره بارگیری می کند تا رشته ابریشم از هم باز گردد.
3. بارگیری نمودن: وقتی رشته های ابریشم بر روی ماسوره بارگیری شدند، برای ایجاد یک رشته پیوسته به صورت خودکار به رشته دیگری متصل می شوند.
4. پیچیدن: در ادامه تولید کنندگان ابریشم این رشته های بلند را برای تولید نخ به هم دیگر می پیچانند.
5. غلتک زدن: برای تولید ظاهری یکنواخت تر از نخ ابریشم می توان از غلتک استفاده کرد.
6. رنگ زنی: تولید کنندگان منسوجات ابریشمی، نخ هایشان را رنگ آمیزی می کنند و ممکن است آنها را سفید نمایند.
7. بافتن: نخ برای بافته شدن به پوشاک یا دیگر انواع منسوج آماده است.

پارچه ابریشمی چه کاربردی دارد؟

ابریشم را می توان در هزاران روش مختلف مورد استفاده قرار داد. ما اهداف بالقوه این پارچه را به دسته بندی های مصرفی و صنعتی تقسیم خواهیم کرد:

مصرفی

بیشتر کاربردهای متداول ابریشم مصرفی به تولید پوشاک مربوط می شود. ابریشم به دلیل نرمی و دوام پذیری برای هزاران سال محبوب بوده است و امروزه مصرف کنندگان، ابریشم واقعی را بیش از جایگزین های مصنوعی آن ترجیح می دهند. از نمونه های لباس ساخته شده از ابریشم می توان به روسری، پیراهن، بلوز و لباس مهمانی شبانه اشاره کرد. ابریشم به دلیل ویژگی های وزن سبک و نرمی، برای لباس زیر مردان محبوب گردیده است. ابریشم در خانه ممکن است برای تولید بالش های دکوری، پرده و تزئینات دیواری از ابریشم استفاده شود.

صنعتی

هر چند که جایگزین های مصنوعی برای این کاربرد وجود دارد، اما بسیاری از تولید کنندگان چتر نجات به دلیل کاربردهای دوام پذیری و وزن سبک ابریشم، هنوز هم برای تولید محصولاتشان از این ماده استفاده می کنند. علاوه بر این، پزشکان و جراحان برای به هم متصل کردن زخم ها و جای عمل های جراحی از بخیه های جراحی ابریشمی استفاده می نمایند. این الیاف خیلی نازک است و ویژگی های ضد باکتری آن باعث گردیده است تا برای این کاربردها ایده آل باشد.

پارچه ابریشم در چه مناطقی از جهان تولید می گردد؟

براساس تقسیمات جهانی، چین از موقعیت برتری به عنوان بزرگترین تولید کننده ابریشم در جهان برخوردار است. این کشور آسیایی با داشتن 146000 تن ابریشم سالیانه از بزرگترین رقیب خود یعنی هند که فقط 28708 تن ابریشم را هر سال تولید می نماید، پیشی گرفته است. ازبکستان و تایلند به عنوان سومین و چهارمین تولید کننده برتر ابریشم جهان شناخته می شوند. چین به عنوان بزرگترین تولید کننده ابریشم، بزرگترین بازار این منسوج را نیز در اختیار دارد و ایالات متحده و اتحادیه اروپا بیشتر ابریشم تولید شده در هند و چین را مصرف می کنند.

قیمت پارچه ابریشم به چه صورت است؟

سایت EmergingTextiles.com هر سه ماه یکبار در مورد قیمت های کنونی ابریشم در چین گزارش هایی را منتشر می کند. براساس آخرین گزارش، قیمت های کنونی ابریشم در چین در محدوده بین 50 تا 55 دلار برای هر کیلوگرم قرار دارد. دولت هند نیز قیمت های ابریشم تولید شده در این کشور را مورد نظارت قرار می دهد. در مورد گران بودن پارچه ابریشمی هیچ شکی وجود ندارد. تولید کردن این نوع از پارچه سخت است و به دلیل هزینه های حمل و نقل، حمل کردن ابریشم از نقطه تولید به محل مصرف گران تمام می شود. با این حال این مطلب را در ذهن داشته باشید که یک کیلوگرم از ابریشم خام در هنگام تولید شدن پوشاک می تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.

چه تفاوتی بین انواع مختلف پارچه ابریشم وجود دارد؟

هر چند که تاکنون پارچه ابریشمی تولید شده از درخت توت بیشترین کاربرد را داشته است، اما تعداد دیگری پارچه ابریشمی نیز وجود دارد که می توان به آنها اشاره نمود:

ابریشم درخت توت (Mulberry Silk)

درخت توت باعث تولید آسان ترین و کم هزینه ترین نوع پارچه ابریشمی می شود. تقریبا همه ابریشم جهان، ابریشم درخت توت است و همانند انواع دیگر این منسوج، پارچه ابریشمی درخت توت به خاطر قدرت، نرمی و دوام پذیریش مشهور گردیده است.

ابریشم اری یا صلح آمیز (Eri Silk)

چون تولید این نوع پارچه ابریشمی به کشتن کرم های ابریشم نیازی ندارد، لذا به اینگونه منسوج، ابریشم صلح آمیز گفته می شود. هر چند که به سختی می توان ابریشم اری تولید شده در سراسر جهان را یافت، اما این پارچه نسبت به ابریشم درخت توت سنگین تر و حتی با دوام تر است. چون کرم های ابریشم اری بر روی گیاهان کرچک (castor trees) نیز زندگی می کنند، بنابراین این نوع از ابریشم گاهی اوقات به نام ابریشم کرچک نیز شناخته می شود.

ابریشم تازار (Tasar Silk)

بعد از ابریشم درخت توت، ابریشم تازار دومین نوع پارچه ابریشمی است که بسیار زیاد تولید می گردد. این گونه از ابریشم، وحشی است و توسط کرم های ابریشمی بومی هند تولید می گردد. ژاپن نیز محل زندگی کرم های ابریشم تازار است، اما ابریشم این کرم ها به رنگ سبز می باشد.

ابریشم عنکبوت (Spider Silk)

انواع خاص ابریشم عنکبوت به شدت کششی هستند، اما عنکبوت نمی تواند مانند کرم های ابریشم رشد کند. بنابراین ابریشم عنکبوت برای تولید بسیار گران قیمت است که باعث می گردد تا برای تولید منسوج نامناسب باشد. در عوض تولید کنندگان از ابریشم عنکبوت برای تولید جلیقه های ضد گلوله، میکروسکوپ، تلسکوپ و دیگر محصولات صنعتی یا خاص پسند استفاده می کنند.

ابریشم موگا (Muga Silk)

پارچه ابریشمی موگا تنها در ایالت آسام (Assam) هند تولید می گردد. کرم های ابریشمی موگا تا حدودی اهلی هستند. هر چند که ابریشم موگا برای دنیا زیاد شناخته شده نیست، اما نسل هایی از ساکنین ایالت آسام برای اشراف این ناحیه از طریق ابریشم موگا، لباس ساخته اند.

ابریشم دریایی (Sea Silk)

گونه های خاصی از صدف های دو کفه ای بومی دریای مدیترانه، مقادیر کمی از الیافی شبیه ابریشم را تولید می نمایند. ساکنین شهر تارانتوی (Taranto) ایتالیا این صدف های دو کفه ای را اهلی نموده اند و این شهر مقادیر کمی از پارچه ابریشم دریایی را تولید می کند که به عنوان ابریشم صدف دو کفه ای (mussel silk) نیز مشهور گردیده است.

ابریشم coan

گونه هایی از کرم ابریشم به نام Pacypasa atus که بومی بخش های خاصی از یونان، ترکیه و ایتالیا هستند، ابریشم coan را تولید می نمایند. این کرم های ابریشم از درختان کاج، ارس و بلوط تغذیه می کنند. هر چند که این نوع از ابریشم در رم باستان به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفت، اما امروزه تولید پارچه ابریشم coan محدود است. این نوع از پارچه عمدتا برای تقویت انواع دیگر الیاف ابریشم به کار برده می شود.

پارچه ابریشم چه تأثیری بر محیط زیست دارد؟

ابریشم یک الیاف طبیعی است که ذاتا پایدار بوده و برای محیط زیست مضر نیست. برداشت و تولید ابریشم برای محیط زیست تأثیر منفی ندارد، اما پرورش و حمل ابریشم به سراسر دنیا ممکن است در روش های مختلفی باعث آسیب به محیط زیست شود.

انجمن های مدافع حقوق حیوانات مانند PETA از تولید ابریشم محافظت می کنند، چون کرم های ابریشم در فرآیند تولید از بین می روند. با این حال، تولید ابریشم هنوز هم یکی از تمیزترین صنایع نساجی به شمار می آید؛ درختان توت به آفت کش و کود شیمیایی نیازی ندارند، به همین دلیل پرورش ابریشم بدون وارد کردن هیچگونه ماده شیمیایی به محیط زیست امکان پذیر است.
پروانه های ابریشم با گذشت سالها به دلیل اهلی شدن دچار جهش و تغییر گردیده اند. پروانه های بالغ به دلیل رشد نکردن فک پایینی دیگر نمی توانند چیزی بخورند و کور هستند. آنها فقط به اندازه ای عمر می کنند تا بتوانند نزدیک به 500 تخم را بر روی برگ های درخت توت بگذارند.
جدا از نگرانی هایی در مورد کرم های ابریشم و پروانه های ابریشمی، تولید ابریشم در کشورهایی مانند هند و چین اغلب مستلزم بهره برداری از کارگران است. هر چند که اتوماسیون تولید ابریشم در هر جایی از دنیا نسبت به کارگران سریعتر و آسانتر است، اما همه تأسیسات تولید به روش های یکسانی از اتوماسیون دسترسی ندارند.
از آنجا که بیشتر مناطق جهان، ابریشم زیادی تولید نمی کنند، لذا ضروری است که این ماده به مسافت های طولانی برای رسیدن به مقصد نهایی منتقل شود. بنابراین سوخت های فسیلی در فرآیند حمل و نقل ابریشم از بین میرود. علیرغم این نگرانی های جزئی، تولید ابریشم بر روی محیط زیست آسیب جدی وارد نمی کند و چون ابریشم 100 درصد زیست تجزیه پذیر است، لذا در آلودگی مشارکت چندانی ندارد.

گواهینامه های موجود برای پارچه ابریشم

انواع مختلفی از گواهینامه های ابریشم وجود دارد که تولید کنندگان این منسوج می توانند برای بیان ارزش محصولاتشان به مصرف کنندگان از آنها استفاده نمایند. گواهینامه Silk mark، منسوجات هندی را تأیید می کند و اگر یک پوشاک ابریشمی یا انواع دیگر محصول ابریشمی حاوی لگوی Silk mark باشد، توانسته است تا با استانداردهای سختگیرانه مورد نیاز این سازمان خودش را سازگار و هماهنگ نماید.
حتی با وجود محدود بودن تولید ابریشم در ایالات متحده، باز هم امکان تأیید شدن ابریشم آمریکایی توسط وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) وجود دارد. علاوه بر این، گواهینامه ارگانیک متعلق به اتحادیه اروپا می تواند تولید ابریشم را در محدوده کشورهای اروپایی تأیید نماید تا این محصول با روش های ارگانیک یا پایدار پرورش داده شود.
با این حال بیشتر مصرف کنندگان به لگوی استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) برای تعیین اصیل بودن پوشاک ابریشمی توجه می کنند. عمده ابریشم در چین تولید می گردد، اما این کشور هیچ مقررات خاصی را در مورد تولید کنندگان ابریشم وضع نمی کند. در عوض سازمان هایی مانند GOTS برای اطلاع مصرف کنندگان در مورد حالت های ارگانیک ابریشم که آنها باید خریداری نمایند، به شفاف سازی می پردازند.