فست فشن یا مد سریع

خرید لباس در گذشته یک اتفاق متداول نبود و گاهی اوقات رخ می داد، مثلا وقتی فصل ها تغییر می کرد یا اندازه لباس دیگر به تن ما نمی خورد، به صورت اتفاقی چند بار در یک سال اقدام به خرید لباس می کردیم. اما از حدود 20 سال پیش، چیزی در این زمینه تغییر کرده است. لباس ها ارزان تر شدند، چرخه های تمایلات افزایش پیدا کردند و خرید به یک سرگرمی تبدیل گردید. امروزه فست فشن (fast fashion) و زنجیره های جهانی در خیابان های مهم تجاری و در هنگام خرید آنلاین به یک وجه غالب مبدل شده اند. اما فست فشن چیست و بر روی مردم، کره زمین و حیوانات چه تأثیری می گذارد؟
همه این فروشگاه ها، لباس های جذاب و مطابق با مد روز را به فروش می رسانند که شما با توجه به تغییرات مورد نظرتان می توانید آنها را خریداری نمایید، تعداد انگشت شماری از آنها را بپوشید و سپس آنها را دور بیندازید. در این حالت همه می توانند مثل فرد مشهور و مورد علاقه خودشان لباس بپوشند یا آخرین تمایلات جدید را از طریق آخرین مد روز به دست آورند.
دنیا پس از واقعه تخریب مجتمع تولیدی لباس رانا پلازا (Rana Plaza) بنگلادش در سال 2013 که منجر به کشته شدن بیش از هزار کارگر شد، به بررسی واقعیت این رویداد پرداخت. در این زمان مصرف کنندگان شروع به پرسیدن سوالاتی در مورد ماهیت واقعی فست فشن کردند و در مورد هزینه واقعی تی شرت های 5 دلاری دچار تردید گردیدند. اگر شما قصد دارید تا کل این مقاله را بخوانید، باید آمادگی پذیرش جنبه های تاریک فشن فشن را داشته باشید، اما یقینا دانستن چگونگی رسیدن این صنعت به این نقطه ارزش کشف کردن را دارد.

فست فشن یا مد سریع چیست؟

فست فشن به عنوان لباس های ارزان قیمت و مطابق با سلیقه روز تعریف می شود که نمونه هایی از ایده های ناشی از فرهنگ افراد مشهور یا مطابق با آخرین مد روز را نشان می دهد و آنها را به پوشاک در مغازه های خیابان های مهم در حوزه تجارت در سرعتی باور نکردنی جهت برآورده کردن نیازهای مصرف کنندگان تبدیل می کند. ایده فست فشن این است که مصرف کنندگان، جدیدترین سبک های موجود در بازار را در سریعترین زمان ممکن به دست آورند، بنابراین خریداران ممکن است آنها را در حالیکه هنوز در بالاترین سطح محبوبیت قرار دارند با شتاب زدگی رها کنند و متأسفانه اینگونه لباس ها را بعد از چند بار پوشیدن دور می اندازند. ایده ای که پوشیدن لباس تکراری را تقویت می کند، جزء خطاهای مد به حساب می آید و اگر می خواهید تا همچنان شیک پوش بمانید، باید ظاهر خود را مطابق با آنچه که اتفاق می افتد، سازگار کنید. این مسئله بخش بزرگی از ذهنیت سمی مصرف گرایی و سرمایه داری را شکل داده است و باعث شده تا مد به یکی از آلوده کننده ترین صنایع در جهان تبدیل شود. قبل از اینکه به تغییرات ناشی از این رویداد بپردازیم، تاریخچه این صنعت را بررسی می کنیم.

چگونه فست فشن به وجود آمد؟

برای درک چگونگی متولد شدن فست فشن، باید کمی به عقب باز گردیم. سرعت مد قبل از دهه 1800 میلادی آهسته بود. انسان منابعی از مواد خودش مانند پشم یا چرم را در اختیار داشت، آنها را آماده سازی و سپس می بافت و به لباس های مورد نظرش تبدیل می کرد. اما انقلاب صنعتی باعث معرفی فناوری جدیدی مانند چرخ خیاطی گردید که تولید لباس ها را آسان تر، سریعتر و ارزان تر کرد. کارگاه های تولید کننده لباس جهت فراهم کردن پوشاک برای طبقات متوسط پدیدار شدند.
بسیاری از این کارگاه های تولید کننده لباس از گروه های کارگری پوشاک یا کارگران خانگی استفاده می کردند. در همین زمان بود که کارگاه های بهره کشی (در این کارگاه ها، کارگران را در شرایط بد استثمار می کردند) همراه با بعضی از مسائل ایمنی آشنا به وجود آمدند. اولین فاجعه عمده کارخانه پوشاک به آتش سوزی کارخانه بلوز تری انگل (Triangle Shirtwaist) نیویورک در سال 1911 بر می گردد. این آتش سوزی باعث کشته شدن 146 کارگر پوشاک که عمدتا زنان جوان مهاجر بودند، شد.
جوانان تا دهه 1960 و 1970 میلادی به دنبال ایجاد گرایشات جدید بودند و لباس به شکلی از بیانگری شخصی تبدیل شده بود، اما هنوز هم تمایزی بین های فشن (مد سطح بالا = high fashion) و های استریت (خیابان های مهم شهر در حوزه کسب و کار = high street) وجود داشت. در اواخر دهه 1990 میلادی و اوایل قرن بیستم، مد کم هزینه به بالاترین سطح خود رسید. خرید آنلاین به محبوبیت زیادی دست پیدا کرد و بسیاری از خرده فروشان فست فشن از جمله اچ اند ام (H&M)، زارا (Zara) و تاپ شاپ (Topshop) توانستند تا خیابان های مهم حوزه مد را به تصرف خود درآورند. این برندها، ظاهر و المان های طراحی را از خانه های مد سطح بالا گرفتند و آنها را سریعتر و ارزانتر دوباره تولید نمودند. اکنون با توجه به اینکه هر کسی می تواند لباس های مورد علاقه خود را خریداری نماید، راحت تر می توان چگونگی ایجاد شدن این پدیده را درک کرد.

چگونه می توان یک برند فست فشن را شناسایی نمود؟

برخی از فاکتورهای کلیدی وجود دارند که در برندهای فست فشن رایج هستند:

• هزاران سبک که براساس آخرین گرایشات و سلایق روز ایجاد می گردند.
• زمان تولید بسیار کوتاه بین وقتیکه یک سبک یا پوشاک در جدیدترین حوزه های مد یا در رسانه های افراد مشهور دیده می شوند یا وقتی در قفسه های فروشگاه های لباس به نمایش در می آیند.
• تولید در کشورهایی که نیروی کار در آنها ارزان است و از کارگران با دستمزدهای پایین بدون حقوق و ایمنی کافی کار می کشند و همچنین زنجیره های تأمین پیچیده که از شفافیت پایینی برخوردار هستند.
• مقادیر محدود یک پوشاک خاص (پیشگام این ایده شرکت زارا بوده است). با عرضه لباس های جدید در چند روز اول در فروشگاه، خریداران میدانند که اگر چیزی را که دوست دارند سریع نخرند، به احتمال زیاد شانس خرید آن را از دست خواهند داد.
• مواد ارزان و باکیفیت پایین که باعث می شود تا لباس بعد از تنها چند بار پوشیدن از بین برود و دور انداخته شود.

فست فشن چه تأثیری داشته است؟

تأثیر فست فشن بر روی کره زمین عظیم است. فشار برای کاهش هزینه ها و افزایش سرعت تولید به معنای این است که نگرانی های زیست محیطی به احتمال زیاد بی مورد نبوده است. تأثیر منفی فست فشن به استفاده از رنگ های منسوج سمی و ارزان قیمت مربوط می شود که باعث شده تا صنعت مد به دومین آلوده کننده بزرگ آب تمیز پس از کشاورزی تبدیل گردد. به همین دلیل سازمان صلح سبز (Greenpeace) در طی چند سال گذشته از طریق کمپین های سمیت زدایی مد (detoxing fashion)، برندها را برای حذف مواد شیمیایی خطرناک در طول زنجیره های تأمین تحت فشار قرار داده است.
منسوجات ارزان قیمت نیز تأثیر فست فشن را افزایش می دهند. پلی استر یکی از محبوب ترین پارچه ها به شمار می آید. این ماده از طریق سوخت های فسیلی حاصل می گردد که موجب گرمایش جهانی کره زمین می شود و می تواند میکرو الیاف را منتشر کند. بنابراین وقتی پارچه های پلی استری شسته می شوند، این میکرو الیاف به افزایش سطح پلاستیک در اقیانوس ها منجر می گردند. اما حتی پارچه های طبیعی نیز در سطح تقاضای فست فشن می توانند یک مشکل به حساب آیند. پنبه معمولی و سنتی به مقادیر عظیمی از آب و آفت کش ها در کشورهای در حال توسعه نیاز دارد. این موضوع احتمال خطر خشکسالی را بالا می برد و تنش های آبی زیادی را به وجود می آورد. همچنین برای دستیابی به منابع بین شرکت ها و جوامع محلی، رقابت ایجاد می گردد.
سرعت و تقاضای ثابت نشان می دهد که در مورد سایر حوزه های زیست محیطی از جمله پاکسازی زمین، تنوع زیستی و کیفیت خاک نیز نگرانی های وجود دارد. فرآوری چرم نیز بر روی محیط زیست تأثیر می گذارد، به گونه ای که برای هر 900 کیلوگرم پوست دباغی شده دام، 300 کیلوگرم مواد شیمیایی اضافه می گردد.
وقتی سرعت تولید پوشاک افزایش پیدا می کند، می توان انتظار داشت که لباس ها با سرعت بیشتری توسط مصرف کنندگان دور انداخته شوند، در این حالت مقادیر عظیمی از ضایعات منسوج تولید می گردد. تنها در استرالیا هر سال بیش از 500 میلیون کیلو لباس به درد نخور به محل های دفن زباله وارد می شود.
علاوه بر مشکلات زیست محیطی، فست فشن بر روی انسان ها نیز تأثیر دارد. مشخص گردیده است که فست فشن بر روی کارگران حوزه پوشاک که در محیط های خطرناک با دستمزدهای پایین و بدون برخورداری از حقوق اولیه انسانی کار می کنند نیز تأثیر می گذارد. پایینتر از زنجیره تأمین، کشاورزانی وجود دارند که ممکن است در حین کار با مواد شیمیایی دچار آسیب های جسمی و روحی شوند که این موضوع در مستند The True Cost نشان داده شده است.
حیوانات نیز توسط فست فشن تحت تأثیر قرار می گیرند؛ این تأثیر از طریق رنگ های سمی که در منابع آبی منتشر می گردند و میکرو الیافی که اغلب توسط موجودات ریز اقیانوس ها قورت داده می شوند، خود را نشان می دهد. وقتی تولید کنندگان از دام ها برای تولید چرم و خز استفاده می کنند، رفاه حیوانات را با خطر رو به رو می سازند. رسوایی های اخلاقی زیادی در طول این سال ها پیش آمده است که افراد شیاد اقدام به فروش خز واقعی از جمله خز گربه و سگ به جای خز فاکس (faux fur) به خریداران ناآگاه کرده اند. واقعیت این است که در محیط های زندگی به اندازه ای خز واقعی تحت شرایط بد تولید می گردد که تولید و خریداری کردن آنها از چرم فاکس ارزان تر تمام می شود.
در نهایت فست فشن می تواند بر خود مصرف کنندگان نیز تأثیر ایجاد نماید؛ مصرف کنندگان به دلیل هم از مد افتادگی تولیدات و هم سرعتی که در آن گرایشات به وجود می آید، به فرهنگ دور انداختن تشویق می شوند. فست فشن ما رو متقاعد می کند که به خرید بیشتری برای شیک پوش بودن نیاز داریم و یک حس ثابت از نیاز و نارضایتی نهایی را در ما نهادینه می کند. این گرایشات به دلیل عدم رعایت مالکیت معنوی مورد انتقاد قرار گرفته اند، به گونه ای که بعضی از طراحان ادعا کرده اند که طرحشان به صورت غیرقانونی توسط خرده فروشان به تولید انبوه رسیده است.

بزرگترین بازیگران و دست اندرکاران فست فشن چه کسانی هستند؟

بسیاری از خرده فروشانی که ما امروزه آنها را به عنوان بزرگترین بازیگران فست فشن می شناسیم (مثل زارا و اچ اند ام)، مغازه های کوچکی بودند که از حدود سال 1950 میلادی در اروپا کار خود را شروع کردند. قدیمی ترین فست فشن دنیا، اچ اند ام است که تحت نام Hennes در سال 1947 در سوئد افتتاح گردید، سپس در سال 1976 به لندن گسترش یافت و قبل از شروع قرن بیستم وارد بازار ایالات متحده گردید.
فعالیت های این برند توسط شرکت زارا (Zara) دنبال شد. زارا اولین مغازه خود را در سال 1975 در شمال اسپانیا دایر نمود. وقتیکه اولین شعبه زارا در اوایل دهه 1990 میلادی در نیویورک راه اندازی شد، مردم برای اولین بار با اصطلاح فست فشن آشنا شدند. نیویورک تایمز (New York Times) با انتشار مقاله ای به توصیف ماموریت زارا پرداخت. در این مقاله عنوان شد که برای یک پوشاک از مرحله طراحی تا فروخته شدن در فروشگاه تنها به 15 روز زمان نیاز است.
از دیگر نام های بزرگ امروزی فست فشن می توان به UNIQLO، گپ (GAP)، پریماک (Primark) و تاپ شاپ اشاره کرد، اما هر چند که این برندها زمانی به عنوان ارزان قیمت ترین توزیع کننده ها شناخته می شدند، اما در حال حاضر حتی جایگزین های سریعتر و ارزان تری مانند Missguided، فوراور 21 (Forever 21)، زافول (Zaful)، Boohoo و Fashion Nova نیز وجود دارند. خوشبختانه جایگزین هایی که به مباحث اخلاقی توجه دارند نیز پدیدار شده اند که به حمایت شما نیازمند هستند.

آیا فست فشن به سمت روش ها و فرآیندهای سبز تمایل پیدا کرده است؟

از آنجاییکه تعداد زیادی از مصرف کنندگان، خواهان هزینه واقعی در صنعت مد به خصوص در بخش فست فشن بوده اند، به همین خاطر شاهد رشد تعدادی از خرده فروشی ها که نوآوری های پایدار و اخلاقی مد مثل طرح های بازیافت در خود فروشگاه را معرفی کرده اند، بوده ایم. این طرح ها به مصرف کنندگان اجازه می دهند تا وسایل به دردنخور خودشان را در سطل های مخصوص فروشگاه های برندها بیندازند. اما مشخص گردیده است که فقط 1/0 درصد از همه لباس های جمع آوری شده توسط خیرین و برنامه های استفاده مجدد به الیاف نساجی جدید بازیافت می گردد.
مشکل اصلی مربوط به فست فشن به سرعت تولیدات آن بر می گردد که فشار مضاعفی را بر روی مردم و محیط زیست تحمیل می کند. بازیافت کردن و محدوده های کوچک سازگار با محیط زیست یا لباس وگان (وقتی فقط برای سبزشویی = greenwashing نیستند) برای مقابله با فرهنگ دور انداختن، ضایعات، فشار بر روی منابع طبیعی و شمار دیگری از مسائل ایجاد شده توسط فست فشن کافی نیستند. کل سیستم به تغییر کردن نیاز دارد.

آیا فست فشن با افت رو به رو شده است؟

ما شاهد روی دادن بعضی از تغییرات در صنعت مد بوده ایم. اکنون در سالگرد فاجعه رانا پلازا، هفته انقلاب مد (Fashion Revolution) برگزار می شود که مردم در سراسر جهان، پرسش “چه کسی لباس من را تولید کرده است” را مطرح می کنند. انقلاب مد عنوان کرده است که ما نمی خواهیم لباس هایمان موجب سوء استفاده از مردم یا تخریب کره زمین شود.
محرک های اقتصادی آینده شاید نتوانند مشکلات و خطاهای فست فشن را توسط نسل های جوانتر جبران نمایند. بعضی اعتقاد دارند که این نسل برای مصرف گرایی بدون فکر به اندازه کافی از نظر ذهنی رشد کرده است تا تولید کنندگان را مجبور به رعایت مسائل اخلاقی کند.
تمایل زیادی برای حرکت به سمت یک مدل چرخشی تولید منسوجات به وجود آمده است که در هر کجا و هر مکان تا حد ممکن می توان مواد را مورد استفاده مجدد قرار داد. در سال 2018، هم نسخه استرالیایی مجله وگ (Vogue) و هم مجله ال (Elle) بریتانیا، تمام نسخه های مجلات خودشان را به مد پایدار اختصاص دادند. این روند هر سال با نام های بزرگتر و بیشتری ادامه پیدا می کند.