خصوصیات مواد آزمایش منسوجات

آزمایش منسوجات، فرآیند یا روشی برای تعیین خصوصیات مختلف مواد منسوج با کمک ابزارهای آزمایشی موجود در آزمایشگاه است. شناسایی کالاهای با کیفیت بسیار مهم است. علاوه بر این، انجام آزمایش بر روی منسوجات اطلاعات مهمی را درباره آنها در اختیار ما قرار می دهد و به ما کمک می کند تا پارچه های مناسب را برای کاربردهای مد نظرمان انتخاب نماییم. در این مقاله چند روش معمول انجام آزمایش در قالب دسته بندی هایی مثل خصوصیات مواد اولیه و اندازه گیری پارچه، آزمایشات مربوط به مقاومت مکانیکی، زیبایی ظاهری و نگهداری از پارچه، راحتی پوشش و ایمنی پارچه توضیح داده شده است.

ویژگی های مواد آزمایشی

آزمایش خصوصیات اصلی مواد و اندازه گیری پارچه

منسوجات را با توجه به ساختار اصلی آنها می توان توصیف کرد. خصوصیات پارچه تحت تاثیر نوع و محتوای الیاف، نمره یا شماره نخ و میزان پیچ و تاب آن، ضخامت پارچه، وزن پارچه، ساختار بافت یا بافندگی پارچه و تراکم پارچه قرار دارند.

آزمایشات الیاف

الیاف دارای ویژگی های زیادی هستند که باید در خلال آزمایشات تعیین شوند؛ مثلا طول، قطر و ظرافت الیاف تنها معدودی از این مشخصات هستند. علاوه بر این، ویژگی هایی مانند تناوب چین الیاف، طول و دامنه چین الیاف جزء ویژگی های بسیار مهم الیاف به شمار می آیند؛ چرا که بر برخی خصوصیات پارچه ساخته شده با آنها مانند حجم و کشسانی پارچه تاثیر می گذارند. خصوصیاتی مانند ویژگی های کششی، نیروی گسیختگی و ازدیاد طول تا زمان پارگی در الیاف منسوج مجزا نیز قابل آزمایش است.

آزمایشات نخ

هنگام تولید نخ هدف این است که نخ نهایی تا حد ممکن یکنواخت باشد، زیرا غیر یکنواختی نخ باعث ایجاد مشکلات در تولید و معیوب شدن محصولات می شود. یکنواختی نخ را می توان به عنوان سازگاری نمره نخ، یکنواختی قطر الیاف و محتوای مواد، منظم بودن پیچ و تاب نخ، و نیروی لازم برای گسیختگی آن بررسی نمود.

اندازه گیری های اصلی پارچه

خصوصیات ابعادی پارچه را از نظر طول، عرض و ضخامت می توان تعیین کرد. طول پارچه عبارتست از فاصله یک انتهای پارچه تا انتهای دیگر آن زمانیکه پارچه فاقد چین خوردگی و کشیدگی باشد. عرض کلی پارچه به فاصله بین خارجی ترین لبه های پارچه که به صورت عمود بر طول پارچه تولید شده اندازه گیری می شود، مربوط می گردد. قسمت هایی مانند حاشیه های پارچه، علائم و سایر بی نظمی های اطراف لبه های پارچه جزء عرض آن محسوب نمی شوند. طول پارچه با واحد متر (m) و عرض آن با واحد سانتی متر (cm) بیان می گردد. عرض پارچه ها با هم متفاوت است، زیرا اندازه ماشین های بافندگی و بافتنی متفاوت است و پارچه در هنگام فرآیند پرداخت مقداری دچار جمع شدگی می شود (ISO 22198).
ضخامت پارچه به فاصله بین سطوح بالا و پایین پارچه ارتباط پیدا می کند. ضخامت پارچه را می توان با کمک یک ابزار خاص که فشار کمی به دو طرف پارچه وارد می کند، اندازه گیری کرد (ISO 5084) (به شکل زیر رجوع کنید). ضخامت پارچه بر حسب میلیمتر (mm) بیان می شود.

ویژگی های آزمایشات مرتبط با مقاومت مکانیکی پارچه

مقاومت مکانیکی پارچه را می توان در قالب مقاومت در برابر از هم گسیختگی، مقاومت در برابر پارگی و ترکیدگی، مقاومت در برابر نخ نما شدن و مقاومت در برابر کشیدگی و تاب برداشتن نخ بررسی کرد. مقاومت مکانیکی منسوجات فنی باید به صورت قابل توجهی بالاتر از مقاومت مکانیکی منسوجات عادی باشد.

مقاومت پارچه در برابر از هم گسیختگی

مقاومت در برابر از هم گسیختگی حداکثر نیروی کششی است که هنگام کشیدن نمونه برحسب نقطه شکست آن ثبت می شود. ازدیاد طول پارچه تا حد پارگی به افزایش طول در زمان از هم گسیختگی پارچه ارتباط پیدا می کند. نیروی کششی در هنگام پارگی همان مقاومت کششی در هنگام از هم گسیختگی پارچه است.

مقاومت پارچه در برابر پارگی

مقاومت پارچه در برابر پارگی توسط روش تک پارگی (ISO 13937-2) به نیرویی که برای پارگی پارچه در امتداد برش ایجاد شده در آن لازم است، اشاره دارد. نیروی پارگی در جهت تار (یا طول) و پود (یا عرض) تعیین می شود و برحسب واحد نیوتن (N) بیان می گردد.

مقاومت پارچه در برابر ترکیدگی

مقاومت پارچه در برابر ترکیدگی، میزان فشار لازم برای ترکیدگی پارچه را بیان می کند. دو روش برای بررسی مقاومت ترکیدگی پارچه وجود دارد: روش هیدرولیکی (ISO 13938-1) و روش پنوماتیکی (ISO 13938-2) برای تعیین مقاومت پارچه در برابر ترکیدگی و اتساع ترکیدگی. در روش اول یک دیافراگم لاستیکی با فشار مایع تا جایی منبسط می شود تا پارچه ای که بر روی آن محکم بسته شده است را فشار دهد؛ در روش دوم یک گلوله فولادی به داخل پارچه فشار داده می شود. می توان این روش ها را برای انواع پارچه ها مثل پارچه های بافتنی، نمدی، بی بافت، بافته شده و چند لایه به کار برد.

خصوصیات آزمایشات مرتبط با زیبایی ظاهری و نگهداری از پارچه

ویژگی های مرتبط با زیبایی ظاهری و نگهداری از منسوجات را نیز می توان مورد بررسی قرار داد، برخی از این ویژگی ها عبارتند از احتمال پرز دادن پارچه، میزان بازیابی چروک توسط پارچه، تغییرات ابعادی و ثبات رنگ پارچه در هنگام شستشو، ثبات مالشی پارچه و سبکی آن. علاوه بر این می توان ظاهر درزهای پارچه را بعد از فراهم کردن شرایط مختلف نیز بررسی کرد. آزمایشاتی که چنین خصوصیاتی را مورد بررسی قرار می دهند، اطلاعات ارزشمندی را در مورد چگونگی حفظ ظاهر پارچه در هنگام پوشیدن و نحوه مراقبت از منسوجات در هنگام شستشو و خشک کردن در اختیار ما قرار می دهند.

پرز دادن پارچه

کرکی شدن سطح پارچه یا پرز دادن آن، اتفاقی است که برای همه پارچه ها رخ می دهد و یکی از دلایل دور ریختن لباس هایی است که در صورت پرز ندادن کاملاً قابل استفاده هستند. پارچه به این دلیل پرز می دهد که الیاف نخ های متشکله پارچه و ساختار آن در هنگام پوشیدن لباس یا سایش پارچه، نسبت به همدیگر حرکت می کنند. در این حالت انتهای الیاف از سطح پارچه بیرون می زنند، به شکل حلقه ای در می آیند و به دور یکدیگر پیچ می خورند؛ همین امر باعث ایجاد توپک های کوچکی می شود که ما از آنها به عنوان پرز یاد می کنیم. گاهی اوقات وقتی الیاف پارچه از سطح آن بیرون می زنند، در هم نمی پیچند و تشکیل پرز نمی دهند؛ بلکه کاملاً از بین می روند و به همین دلیل پارچه ضخامت خود را از دست می دهد. علاوه بر این، اگر سایش پارچه آنقدر ادامه پیدا کند که الیاف بیرون زده و پرزهای پارچه به تدریج از بین بروند، نه تنها ظاهر پارچه بد نمی شود، بلکه بهتر هم به نظر می رسد.

مقاومت پارچه در برابر چروک

مقاومت پارچه در برابر چروک شدن نوعی خاصیت پارچه است که باعث بازیابی حالت پارچه در هنگام جمع شدن و ایجاد چروک های ناخواسته می شود. استاندارد ISO 9867 روشی را برای ارزیابی ظاهر پارچه ها پس از ایجاد چروک در آنها ارائه می دهد. این روش برای پارچه های ساخته شده از الیاف مختلف یا ترکیب آنها قابل استفاده است.

ثبات رنگ پارچه

ثبات رنگ به توصیف ویژگی پارچه های رنگ شده در هنگام قرار گرفتن در معرض شرایط و مواد شیمیایی مختلف می پردازد. استاندارد ISO 105 مجموعه ای از استانداردهاست که دستورالعمل های آزمایشی مختلفی را برای آزمایش ثبات رنگ، شرایط آزمایش و روش های ارزیابی ارائه می دهد. در حالت کلی یک استاندارد نحوه تعیین میزان ثبات رنگ پارچه در برابر یک عامل را توضیح می دهد. ثبات رنگ در اکثر آزمایشات به عنوان تغییر رنگ و لکه گذاری ارزیابی می شود. آزمایش های ثبات رنگ نه تنها یک رنگ خاص، بلکه روش های رنگرزی پارچه را نیز مورد بررسی قرار می دهند. بنابراین ممکن است یک نوع رنگ در قالب روش های مختلف رنگرزی، نتایج متفاوتی در آزمایش های ثبات رنگ از خود نشان دهد. علاوه بر این، نوع الیاف رنگ شده نیز در نتایج این آزمایشات تاثیر می گذارند.
در یک آزمایش ثبات رنگ، ارزیابی میزان ثبات رنگ پارچه براساس مقایسه بین رنگ پارچه اصلی و رنگ نمونه پارچه بعد از انجام آزمایش انجام می گیرد. تغییر رنگ با استفاده از مقیاس ارزیابی خاکستری (ISO 105-A02) بررسی می شود. این مقیاس پنج درجه ای شامل تراشه های رنگی است که در کنار هم قرار می گیرند و رنگ آنها به تدریج به سایه های خاکستری روشن تری تبدیل می گردد؛ به همین دلیل تفاوت ملموس رنگ کنتراست ها را به خوبی نشان می دهند. در این مقیاس درجه بندی از 5 به 1 اجرا می شود؛ درجه 5 بهترین مقدار است، در این حالت رنگ پارچه هیچ تغییری نمی کند. لکه گذاری با پارچه نزدیک (منظور نزدیک بودن خصوصیات پارچه ها به هم است) که به نمونه پارچه متصل است ارزیابی می شود. لکه گذاری با مقیاس ارزیابی خاکستری – سفید (ISO 105-A03) نیز انجام می شود؛ در این مقیاس رنگ تراشه ها به تدریج سفید می شود و سپس به تدریج به رنگ خاکستری تیره تبدیل می گردد. در این مقیاس تراشه های خاکستری – سفید، درجه 5 بهترین مقدار است و مربوط به حالتی است که هیچگونه لکه گذاری رخ نمی دهد؛ همچنین 1 پایین ترین مقدار است و مربوط به حالتی است که بیشترین لکه گذاری به وجود می آید. می توان از پارچه های چند الیافی نزدیک به هم و یا دو پارچه مجزا که الیاف آنها نزدیک به هم است به همراه نمونه پارچه برای انجام آزمایش استفاده کرد.
می توان ثبات رنگ پارچه را در برابر نور روز (ISO 105-B01)، نور مصنوعی (ISO 105- B02)، هوازدگی (ISO 105-B03)، شستشوی خانگی و تجاری (ISO 105-C06)، مالش (ISO 105-X12)، مالش با حلال های آلی (ISO 105-D02)، آب دریا و آب استخر کلردار (به ترتیب ISO 105-E02 و ISO 105- E03) و تعریق (ISO 105- E04) نیز ارزیابی کرد؛ اینها فقط پاره ای از شرایطی هستند که ثبات رنگ پارچه در برابر آنها آزمایش می شود.

ویژگی های آزمایشات مرتبط با راحتی پارچه در هنگام پوشیدن

راحتی پوشش به روحیات جسمی و روانی فرد بستگی دارد. به عنوان مثال جنبه های جسمی به تعادل گرمایی پارچه ها مرتبط هستند، در حالیکه جنبه های روانی به دیدگاه فرد، روند مد و موقعیت شخصی فرد ارتباط پیدا می کنند.
برخی از خصوصیات منسوجات باعث افزایش میزان راحتی آنها در هنگام پوشیدن می شوند. پاره ای از آنها عبارتند از عایق حرارتی، قابلیت تنفس و نفوذپذیری هوا، قابلیت جذب و حذف رطوبت، قابلیت دفع آب و ضد آب بودن و لمس پارچه.

ویژگی های آزمایشات مرتبط با ایمنی پارچه

یکی از اهداف انجام آزمایش بر روی منسوجات، افزایش سطح ایمنی آنهاست. به عنوان مثال جنبه های مرتبط با ایمنی منسوجات شامل مواد شیمیایی هستند که باعث آلرژی می شوند. رنگ ها و مواد مورد استفاده در هنگام پرداخت پارچه مانند فرمالدئیدها ممکن است باعث سوزش پوست و واکنش های آلرژیک گردند. جنبه های ایمنی به خصوص در مورد لباس های کار اهمیت بیشتری دارند، زیرا عملکرد اصلی این لباس ها عبارتست از محافظت از کارگر در برابر مواد شیمیایی، حرارت مستقیم یا گرما، پاشیدن فلزات، قرار گرفتن در معرض اشعه های خطرناک و غیره.
معیارهای خاصی در مورد ایمنی پارچه های مورد استفاده برای ساخت لباس کودکان وجود دارند. استاندارد EN 14682، کیفیت قیطان ها و بندهای لباس کودکان را تعیین می کند. علاوه بر این، لباس های خواب کودکان باید از نظر مشخصات سوزانندگی مطابق با معیارهای استاندارد EN 14878 باشند.
میزان اشتعال پذیری لباس کودکان و منسوجات داخلی مانند وسایل خواب، پرده، فرش و مبلمان باید مورد آزمایش قرار بگیرد، به خصوصی زمانیکه قرار است این منسوجات در مکان های عمومی استفاده شوند. این امر به ویژه در مورد پارچه هایی که از پنبه و الیاف سلولزی تشکیل شده اند اهمیت بیشتری دارد؛ ضمناً باید خاطر نشان کرد که الیاف گزنه از نظر اشتعال پذیری عملکرد خوبی دارند.