نقش الیاف پشم در صنعت مد

پشم جز الیافی است که از بوته زمان، آزمون های مختلف و مد سربلند بیرون آمده است، به همین خاطر سابقه استفاده از آن به 10 هزار قبل از میلاد مسیح بر می گردد. پشم بادوام، ماندگار و طبیعی از گوسفندهایی به دست می آید که در سراسر دنیا پرورش می یابند. گرچه اکنون پشم به جزئی از پوشاک تبدیل شده، اما خواص گرمایی آن هنوز هم بسیار با ارزش است.
پشم گوسفند، منبع خام پشم محسوب می شود. در کشاورزی سنتی برای اینکه گوسفندان سالم بمانند، در حشره کش ها و قارچ کش ها غوطه ور می گردند و سپس سالی یک بار پشم آنها چیده می شود. در مرحله بعد پشم گوسفند پاک شده و شسته می شود تا چرک و سایر ناخالصی ها (از جمله مواد شیمیایی که در آن غرق شده اند) از پشم جدا شود. در ضمن فرآیند پشم شویی، موهای زیر و سر قلابی میکروسکوپی موجود در پشم گوسفند را تراز می کند و این کار باعث نرم تر و لطیف تر شدن پشم می شود.
مرحله بعدی کاردینگ است که به موجب آن پشم گوسفند از یک سری دندانه های فلزی عبور داده می شود تا گره الیاف باز شده و یکدست شوند. سپس الیاف با توجه به نخ مورد نیاز شانه می شوند تا الیاف کوتاه تر حذف شده و در کل الیاف، بیشتر صاف گردند.
پشم به راحتی بافته می شود، گره می خورد و به خوبی مخلوط می گردد. پشم می تواند معادل 30% از وزن خودش، آب جذب کند که این ویژگی این الیاف را برای تنظیم دما بسیار عالی کرده است. پشم هنوز هم برای تولید طیف وسیعی از لباس ها مثل لباس های رسمی و بافتنی های کژوال مورد استفاده قرار می گیرد.

روزگار پشم های طلایی

گوسفند و پشم از قرون وسطی جز منابع اصلی درآمدی بوده اند و از قرن چهاردهم تا هفدهم، عنصری حیاتی برای اقتصادهای اسپانیا و انگلیس محسوب می شدند. انقلاب صنعتی باعث تولید ثروت بیشتر (و بهره برداری شدید از کارگران) شد، زیرا کارخانه های مکانیزه ای که پشم را در مقادیر زیاد می ریسیدند و می بافتند، نیاز به واردات پشم گوسفند از استرالیا و نیوزیلند داشتند.
تجارت پشم تا حدود دهه 1960 میلادی و تا زمانیکه پوشاک وارداتی ارزان قیمت از آسیا وارد شد، الیاف مصنوعی به بازار آمدند و لباس های رسمی مردانه رو به زوال گذاشتند، همچنان پر تکاپو بود. اما اکنون فقط حدود 1% از کل الیاف مورد استفاده در تولید پوشاک، پشم هستند.
در حال حاضر صنعت پشم سالانه حدود 1160 میلیون کیلوگرم پشم تمیز را از حدود 1.16 میلیارد راس گوسفند در سراسر جهان تولید می کند. هر گوسفند حدود 4.5 کیلوگرم در سال پشم تولید می نماید که این میزان برای تولید 10 متر پارچه یا تولید 6 عدد بلوز زنانه (ژاکت) کافی است. این میزان پشم برای تولید منسوجات پشمی دیگری به غیر از پوشاک مثل مبلمان یا فرش نیز مورد استفاده قرار می گیرد. تولید جهانی پشم سالانه حدود 7.6 میلیارد دلار ارزش دارد.
اگر هر گوسفند در طول یک سال، پشم کافی برای تولید شش عدد ژاکت را تولید کند، پس جمعیت 1.16 میلیارد راسی گوسفندان باید به طور متوسط پشم مورد نیاز برای تولید 6.9 میلیارد عدد ژاکت را به وجود آورد؛ یعنی تنها مقداری کمتر از پشم لازم برای تولید یک عدد ژاکت برای هر نفر جمعیت کره زمین در طول یک سال.
از کشورهایی که تولید قسمت اعظم پشم جهان را بر عهده دارند، می توان به چین، استرالیا، نیوزیلند، انگلستان، ایران، روسیه و آفریقای جنوبی اشاره کرد. استرالیا و چین به ترتیب بزرگترین صادرکننده و وارد کننده پشم در جهان هستند.

بازیافت در مقایسه با اثرات منفی

کاربری اراضی، آلودگی آب و گرم شدن کره زمین همگی جزء اثرات منفی تولید پشم هستند.
معیار زیست محیطی در نظر گرفته شده برای الیاف پشم، نایلون خام و پنبه معمولی را در کلاس E قرار می دهد. شاخص پایداری مواد اولیه هیگ ائتلاف پوشاک پایدار (Sustainable Apparel Coalition’s Higg Materials Sustainability Index)، تاثیر منفی تولید پشم را 82 از 100 نشان می دهد، در حالیکه این نسبت برای پنبه 98 از 100 است. البته این نسبت از تاثیر منفی تولید پلی استر که تنها 39 از 100 است، بسیار بیشتر خواهد بود.
با این حال هر دو معیار تنها تاثیر تولید نخ یا پارچه را نشان می دهند و چرخه کامل تولید الیاف را در نظر نمی گیرند. از آنجاییکه پشم از ارزش بالاتری برخوردار است و جز الیاف با دوام محسوب می شود، پس احتمالاً منسوجات پشمی مدت طولانی تری مورد استفاده قرار می گیرند، کمتر شسته می شوند، بیشتر بازیافت می شوند و در پایان عمر خود زیست تخریب پذیرتر باقی می مانند.
طبق اعلام سازمان بین المللی منسوجات پشمی (IWTO)، نهایتاً 5% از وزن کل لباس هایی که از طرف مصرف کنندگان برای بازیافت و استفاده مجدد اهدا می شوند، از نوع پشمی است. سازمان IWTO دارای یک گروه مشاوره فنی است که بر روی تضمین بیشتر ارزیابی چرخه عمر استوارتر برای پشم کار می کند.
محاسبات پیرامون کاربری اراضی مورد نیاز پشم نیز به چالش کشیده شده است. البته 1.16 میلیارد راس گوسفند در سراسر جهان جزئی از صنعت مواد غذایی هم محسوب می شوند و این گوسفندها اغلب در زمین هایی پرورش می یابند که برای کشت محصولات زراعی مناسب نیستند.
رعایت حقوق حیوانات مسئله اصلی تولید پشم است. استاندارد مسئولیت پذیری پشم (RWS) جز ابتکارات بورس نساجی (Textile Exchange) است. این بورس یک استاندارد جهانی داوطلبانه است که به مسئله حمایت از حقوق گوسفندان و زمین هایی که گوسفندان در آن می چرند، می پردازد. در ضمن این استاندارد به زنجیره حفاظت، از مزرعه گرفته تا محصول نهایی هم ورود می کند، بنابراین مصرف کنندگان میتوانند با خیال راحت به لوگوی RWS اعتماد کنند.
در ضمن استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) نیز برای پشم مورد استفاده قرار می گیرد. استاندارد GOTS نیز مانند تمام گواهینامه ها، فرآوری الیاف را پوشش می دهد، البته منظور تولید پشم نیست؛ زیرا تولید پشم توسط استانداردهای ارگانیک دولتی پوشش داده می شود.

مالزینگ (Mulesing)

عبارت است از برداشتن قسمت هایی از پوست اطراف سرین (کفل) گوسفند به منظور کاهش شیوع بیماری هجوم مگس به گوسفندان. هجوم مگس شرایطی است که در آن مگس ها در آغل گوسفندان تخم گذاری می کنند و پس از اینکه جوجه مگس ها سر از تخم بیرون آوردند، گوشت بدن حیوانات را سوراخ می کنند. می توان بیماری هجوم مگس را با کراچینگ (crutching) منظم (برداشتن پشم آن قسمت از بدن گوسفند) و بازرسی آن کنترل کرد. قطعاً چنین کارهایی برای دامداری های بزرگ پر هزینه است. مالزینگ گوسفندان بیشتر در استرالیا متداول است. سال ها لابیگری باعث شده تا صنعت پشم استرالیا وعده توقف مالزینگ را بدهد، اما این کار هنوز هم در استرالیا قانونی است.
سایر سازمان هایی که مجری ابتکارات داوطلبانه برای بهبود وضعیت زیست حیوانات و پایش مستمر آنها هستند، عبارتند از:
ZQ Merino: جز سازمان مرینوس نیوزلند (New Zealand Merino) است و در راستای پایش مداوم پشم مرینوس نیوزلند و جلوگیری از مالزینگ کردن گوسفند ها فعالیت می کند.
اعلامیه دمفروس (The Dumfries Declaration): امضا کنندگان اعلامیه دمفروس شركت خود را متعهد می كنند كه از ده اصل بهترین روش ها برای صنعت پشم تبعیت کند.
مشخصات IWTO برای آسایش پشم گوسفند (IWTO Specifications for Wool Sheep Welfare): توسط کشورهای تولید کننده پشم که عضو IWTO هستند، پایه گذاری شده است.